140

140 IV. Wittgenstein. Popper i Koło Wiedeńskie

się na niego jako na „swojego dawnego ucznia Ludwiga Wittgensteina", dodając, iż nie wie, czy Wittgenstein rozwiązał problem definicji „tautologii", „a nawet, czy w ogóle pozostaje jeszcze przy życiu"¹.

Wątpliwości Russella wiążące się z odpowiedziami na każde z tych pytań miały szybko zostać rozwiane. Pod koniec 1919 r. Witt-genstein napisał do niego z obozu jenieckiego przesyłając mu kopię traktatu, w' którym, jak twierdził, nie tylko udało mu się zdefiniować „tautologię", ale także rozwiązać wszystkie inne problemy filozofii logiki, o których dyskutował z Russellem. Wittgenstein nadał temu traktatowi postać obszernego zbioru filozoficznych „uwag", które opracował podczas wojny. Pozostałe z nich zostały zebrane przez jego spadkobierców i opublikowane po jego śmierci. Sam traktat miał formę ciągu takich uwag, które zostały jednak systematycznie uporządkowane i ponumerowane. Po powrocie z włoskiej niewoli Wittgenstein chciał spotkać się z Russellem, by przedyskutować z nim to dzieło. Pojawiły się jednak pewne drobne trudności, ponieważ Wittgenstein nie miał pieniędzy na podróż, gdyż lektura książek Tołstoja przekonała go, iż nie powinien korzystać z przywilejów bogactwa i w związku z tym oddał swój znaczny majątek osobisty innym członkom swojej rodziny. Trudność została jednak przezwyciężona w ten sposób, że Russell sprzedał meble, które Wittgenstein zostawił w Cambridge, i ich spotkanie doszło w- końcu do skutku w^r Amsterdamie.

Na Russellu wywarło ogromne wrażenie to. co Wittgenstein powiedział i przedstawił, i zgodził się napisać przedmowę do owego dzieła, które ukaz.ało się w 1921 r. pod tytułem Logisch-Philosophi■ sche Abhandlung w ostatnim numerze pisma „Annalen der Philoso-phic". Niemiecki przekład przedmowy Russella został pominięty, ponieważ Wittgenstein wysunął zarzut, że pozbawiona eleganckiej angielszczyzny Russella przedmowa była powierzchowna i pełna nieporozumień. Niemniej wyraził zgodę, by ukazała się ona w kolejnym wydaniu dzieła, które zostało opublikowane rok później i zawierało niemiecki tekst i angielski przekład C. K. Ogdena na sąsiadujących stronach. Wydanie to nosiło tytuł (który zasugerował podobno Moore)

r>zicło cyt., s. 300. w przypisie.

Tractatus Logico-Philosophicus. Poza krótkim esejem zatytułowanym Some Remarks on Logical Fonu, który ukazał się w „Supplementary Proceedings of the Aristotelian Society” w 1929 r., była to jedyna praca Wittgensteina, opublikowana za jego życia.

W przekonaniu, któremu dał zresztą wyraz we wstępie do Traktatu. że udało mu się w zasadzie rozwiązać problemy, których to dzieło dotyczy, Wittgenstein przestał zajmować się przez jakiś czas filozofią i pracował jako nauczyciel w szkole podstawowej. W’ latach 1920-1926 uczył w kilku wiejskich szkołach położonych w górach z dala od W^Tiednia. Wydaje się, iż był łubiany przez dzieci, natomiast nie był łubiany przez ich rodziców', którzy wytoczyli mu proces pod zarzutem stosowania nadmiernie surowych kar cielesnych. Choć został oczyszczony z tego zarzutu, nie wrócił już do nauczania. Kilka następnych miesięcy spędził w ustronnym klasztorze położonym w okolicach Wiednia, pracując jako ogrodnik. Następnie zajął się architekturą i współpracował ze swoim przyjacielem Paulem Engelmannem przy projektowaniu domu swojej siostry. Dom przetrwał w^r zmodyfikowanej formie jako ambasada Bułgarii. Nie wiem. czy Wittgenstein projektował bądź brał udział w projektowaniu jakichkolwiek innych budynków, interesujące jest jednak to, że w każdym wydaniu książ.ki telefonicznej Wiednia /. lat 1933-1938 doktorowi Ludwigowi Wittgenstei-nowi przypisywano zawód architekta, a nie filozofa.

Wittgenstein uzyskał jednak doktorat jako filozof. Jego zainteresowania tą dziedziną ponownie odżyły, kiedy porzucił pracę nauczyciela szkolnego i nawiązał kontakt z kilkoma członkami grupy, która zyskała sobie rozgłos jako Koło Wiedeńskie, między innymi z jej czołowym przedstawicielem, Moritzem Schlickiem. Dał się również nakłonić do powrotu do Cambridge, głównie za sprawą wybitnego młodego filozofa F. P. Ramseya, który w wieku osiemnastu lat pomagał Ogdenowi w pracach nad przekładem Traktatu i napisał recenzję z tej książki dla pisma „Mind”. Wittgenstein przedstawił to dzieło jako pracę doktorską w 1929 r. Egzamin przeprowadzili Russell i Moore. i z tego co wiemy, opinia napisana przez Moore‘a brzmiała następująco: „Osobiście sądzę, że praca doktora Wittgensteina jest dziełem genialnym, ale, cokolwiek by o tym sądzić, z pewnością czyni ona w^f pełni zadość wymogom. niezbędnym do uzyskania stopnia doktora filozofii w' Cam-