142

142 IV. Wittgenstein. Pupper i Kolo Wiedeńskie

bridge”. Po otrzymaniu doktoratu Wittgenstein został powołany na członka Trinity College w Cambridge i prowadził tam wykłady przez następne sześć lat. jeżdżąc do Wiednia na letnie wakacje. Właśnie w tym okresie przestał go zadowalać sposób podejścia obrany w Traktacie. Nowy kierunek myśli Wittgensteina daje się już zauważyć w dwóch zbiorach notatek, które podyktował swoim uczniom. Kilka kopii owych notatek krążyło przez jakiś czas w obiegu prywatnym, ale dopiero w 1958 r. zostały opublikowane pod tytułem The Blue md Brown Books.

Po odwiedzeniu Związku Radzieckiego, gdzie miał ochotę się osiedlić, i po kolejnym roku spędzonym w chacie w Norwegii Witt-genstcin wrócił do Cambridge w 1937 r., a rok później, po niemieckiej aneksji Austrii, został obywatelem brytyjskim. W 1939 r. został powołany na następcę Moore'a jako profesor filozofii, ale spędził większą część wojny pracując w' służbie medycznej pewnego londyńskiego szpitala a następnie w laboratorium badawczym w Newcastle. Po wojnie ponownie podjął swoje obowiązki na uniwersytecie w Cambridge, ale doszedł do wniosku, że nie odpowiada mu praca profesora i w< 1947 r. zrezygnował z katedry. Następne dwa lata spędził w^r Irlandii pracując nad drugą częścią Philo-sophische Untersuchungen (przekł. poi. Dociekania filozoficzne). Pierwszą, obszerniejszą część tego dzieła, nad którą pracował przez wiele lat, ukończył w 1945 r. Po powrocie do Anglii w 1949 r.. poprzedzonym pobytem w Stanach Zjednoczonych. Wittgcnstcin dowiedział się, że ma nieuleczalnego raka. Kontynuował prace badawcze mieszkając przeważnie z przyjaciółmi w Oksfordzie i w Cambridge; zmarł w^r Cambridge wiosną 1951 r.

Po śmierci Wittgensteina wykonawcy jego testamentu literackiego pilnie przygotowywali do druku i wydawali jego filozoficzną spuściznę. Dociekania filozoficzne ukazały się w 1953 r. i zawierały równolegle tekst niemiecki oraz angielski przekład Elisabeth Anscombe zatytułowany Bhilosophicul Incestigutions. Książka ta również ma postać zbioru ponumerowanych uwag. uporządkowanych w mniej systematyczny sposób niż w^r Traktacie, i jest, jak dotąd, najważniejszym z opublikowanych pośmiertnie pism Wittgensteina. Obok The Blue and Brown Books. o których już wspominałem, obejmują one Re-marks on the Foundations of Mathematics, które, jak się uważa, zo-siały napisane w lalach 1937-1944, a opublikowane, także w wydaniu dwujęzycznym, w' 1956 r.: zbiór fragmentów', z których najstarsze pochodzą z 1929 r.. ale przeważnie zostały napisane w latach 1945-1948. opublikowany w wersji dwujęzycznej pod tytułem Zettel w 1967 r., oraz krótkie notatki Uber Gewistsheit. przełożone na angielski jako On Certainty (przekł. poi. O pewności). opublikow-ane w tej samej formie w 1969 r„ a przedstawiające badania, którymi Wittgenstein zajmował się w ostatnich osiemnastu miesiącach swojego życia. Nadto ukazał się szereg innych publikacji pośmiertnych oraz wiele komentarzy dotyczących zarówno Traktatu, którego nowy przekład autorstwa Davida Pearsa i Briana McGuinessa, zachowujący tekst niemiecki i przedmowę Russella został opublikowany w 1960 r., jak i późniejszych tendencji w myśli Wittgensteina.

Kiedy przeczytałem Traktat po raz pierwszy jako student uniwersytetu oksfordzkiego w 1931 r.. dzieło to wywarło na mnie ogromne wrażenie. Później doszedłem jednak do wniosku, że znaczna część tej pracy jest niejasna i nie zgadzałem się z wieloma rzeczami, jakie zdaje się głosić, ale wówczas wziąłem już z niego wszystko, co mi było potrzebne i nie zważałem na resztę. Wydaje się na pozór, że podstawowe tezy Traktatu można streścić bardzo zwięźle. Głoszą one. że świat jest zbiorem faktów, a fakty sprowadzają się do istnienia tego, co w oryginale niemieckim nazywa się Sachverhalten, a co w przekładzie Ogdena jest oddane jako „fakty atomowe”, natomiast u Pearsa i McGuinessa, chyba bardziej adekwatnie, jako „stany rzeczy".:Owe stany rzeczy są złożone z prostych przedmiotów i przedstawiane przez zdania elementarne, które są od siebie logicznie niezależne. Aby wyrażenie zdaniowe [sentence) posiadało jakiekolwiek dosłowne znaczenie, musi ono wyrażać prawdziwe lub fałszywe zdanie [proposition] elementarne, albo zdanie, które przyporządkowuje pewien rozkład prawdziwości i fałszu zdaniom elementarnym¹. W tym ostatnim wypadku Wittgenstein mówi, że zdanie złożone jest funkcją prawdziwościową

1

W ten sposób oddaję rozróżnienie między angielskim sentence, oznaczającym zdanie w sensie gramatycznym, a pmposition - oznaczającym treść owego sentence. Kieruję się też polskim przekładem Traktatu, gd/ie niemieckie Satz. Elementanuitz (w przekładzie angielskim oddawane przez proposition) tłumaczy się przez .zdanie", .zdanie elementarne" (przyp. tłum.).