17 Kształcenie językowe

D. Czelakowska, Melodyka edukacji polonistycznej dzieci u- wieku wczesnoszkolnym. Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-135-7. © by Oficyna Wydawnicza ..Impuls" 2009

150 Rozwój¹ kształcenie języka dzieci u ittefeu wc/c.sro.s/^ofnym

przedmiotów, zjawisk i osób dobrze znanych dziecku. W związku z tym można założyć w klasie Biuro Znalezionych Rzeczy, aby ukazać przydatność opisu. Uczniowie prezentując znalezioną rzecz w formie ogłoszenia, informują innych, jednocześnie ćwicząc len lyp wypowiedzi. W procesie zintegrowanego nauczania w klasach początkowych istnieje wiele okazji do ćwiczeń w opisie, np. podczas przedstawiania wykonanych przez dzieci prac z różnych materiałów, np.: ludzików i zwierząt z żołędzi, kasztanów, zapałek i patyków, warzyw, owoców oraz figur z papieru [sztuka origami), kolorowych wycinanek.

Temat opisu powinien być sformułowany w sposób zrozumiały i moty wujący opisującego, np.: nasza choinka, moje mieszkanie, mój dom. nasza pelargonia, zabawka koleżanki, pajacyk Małgosi, lalka Basi itp. Zdaniem dydaktyków [J. Kulpa, R. Więckowski, 1983, s. 42-43; M. Węglińska, 1989, s. 53) sformułowanie tematu lekcji z opisem powinno zawierać jasno wyrażony i określony cci oraz formę wypowiedzi, np.: „Zbiorowe (indywidualne) redagowanie opisu jabłka na podstawie obserwacji", „Samodzielne redagowanie opisu ulubionej zabawki" „Zbiorowe układanie opisu choinki klasowej na podstawie bezpośredniej obserwacji*. Opisy ustne przygotowujące do prac pisemnych powinny być stosowane jak najczęściej podczas wycieczek i planowych obserwacji. Uzasadnieniem ich stosowania może być potrzeba przekazania dokładnego wyglądu danego przedmiotu, zwierzęcia, rośliny lub zjawiska osobom bliskim, np.: rodzicom, kolegom, znajomym, przez uwzględnienie opisu w liście, w wysłanym e-mailu, w przekazie ustnym podczas rozmowy osobistej i telefonicznej. Komponując opis, staramy się dostarczyć dzieciom potrzebnego zasobu słownictwa charakteryzującego przedmiot. Są to najczęściej wyrazy określające: przymiotniki, imiesłowy przymiot n ikowe, I iczebn i k i.

Przed planowanym opisem obserwowanego jabłka należy uwzględnić wszystkie jego istotne cechy: kształt, wielkość, kolor, zapach, fakturę. Może ono być: okrągłe, kuliste; duże, dość duże, wielkie, średniej wielkości, ogromne, małe, malutkie; czerwone, żółte, zielone, żółto zielone, słodkie, kw-aśne, cierpkie, soczyste, smaczne, apetyczne, pachnieć, być gładkie, błyszczące, miękkie, twarde, z plamkami itd. Ważne w opisie są czasowniki stanowe: jest, ma, zastępujące łącznik w orzeczeniu imiennym. Aby uniknąć powtórzeń, piszemy np.: wygląda, znajduje się, posiada, można dostrzec, można zaobserwować, sprawia wrażenie, w samym środku, u dołu, z jego prawej strony, w górze, z boku, powyżej, z lewej strony.

W początkowym stadium pracy nad opisem należy stosować obserwację ukierunkow aną, następnie zbiorową pracę redakcyjną pod kierunkiem nauczyciela, a dopiero na końcu, po wielokrotnych ćwiczeniach - samodzielny opis. Wzór opisu może też wskazać nauczyciel w tekście literackim lub na obrazie. Na przykład podczas opracowania czytanki L. Krzemienieckiej pl. O potnym skrzacie uczniowie powinni wyszukać i odczytać fragment z zawartym w nim barwnym opisem skrzata. W związku z przeczytanym

S.S. Podstawowe rodzaje wypowiedzi ustnych i pisemnych j

tekstem pt. Fizia Pończoszanka (według Astrid Lindgren) uczniowie wskazują opis wyglądu Fizi w czylance, a potem mogą narysować jej portret, w celu utrwalenia cech.

Do opanowania lej dosyć trudnej formy wypowiedzi prowadzą różnorodne rodzaje ćwiczeń. Do najważniejszych można zaliczyć:

1.    Układanie zdań na temat obserwowanego i znanego dzieciom przedmiotu, owocu, zwierzęcia lub innych okazów. Zdania te powinny mieć charakter opisowy, np. wypowiedzi na temat konkretnej zabawki (misia, pajaca, królika), kota, psa, drzewa, znanego ptaka, krajobrazu.

2.    Opis różnych przedmiotów w formie zabawy, np. zgadywanie.

3.    Uzupełnianie zdań zawierających opisy obrazków i przedmiotów podanymi wyrazami.

4.    Porządkowanie zdań opisu według ustalonej kolejności.

5.    Wynajdywanie fragmentów opisów w tekstach literackich.

6.    Wspólne gromadzenie słownictwa potrzebnego do opisu na podstawie obserwacji oraz tekstu.

7.    Opis przedmiotów przy wykorzystaniu podanych wyrazów z podręcznika lub zgromadzonych wspólnie na tablicy.

8.    Opis projektowanych prac plastycznych, technicznych oraz wykonanych aktualnie przez ucznia.

Ze względu na opisywany przedmiot i jego funkcję można wyróżnić: opis przedmiotu, wyglądu człowieka, krajobrazu oraz - w starszych klasach szkoły podstawowej i gimnazjum - opis sytuacji i przeżyć wewnętrznych. Najtrudniejszy jest jednak opis sytuacji zawierający elementy opisu przedmiotu i opowiadania. Bliski dziecku opis postaci kształci sprawność informowania o cechach fizycznych i psychicznych osoby oraz może być bardzo przydatny w wielu sytuacjach komunikacji społecznej, a także ułatwiać wzajemne zrozumienie. Ma to również aspekt praktyczny, ponieważ stanowi przygotowanie do charakterystyki postaci na wyższych poziomach kształcenia. Poniżej przedstawiamy przykład opisu postaci stworzony przez ucznia klasy trzeciej.

Moja najlepsza koleżanka

Moją najlepszą koleżanką jest Basia. Ma oria ciemne, długie włosy, lekko kręcone i zielone, bardzo duże oczy. Jej lekko zadarły nos, usiany piegami sprawia miłe wrażenie. Wysoko nad oczami ciemne brwi wydają się jakby była ciągle zdziwiona, a nieco szerokie usta prawie zawsze się uśmiechają. Kiedy Basia się naprawdę śmieje, widać ładne, białe zęby. Moja koleżanka jest dosyć wysoka i szczupła. Najczęściej ubiera się w jasnoniebieskie dżinsy i kolorową bluzkę. Na nogach ma granatowo-btałc adidasy. Jest dobrą uczennicą i koleżanką. Kiedy mam jakieś zmartwienie pociesza mnie i próbuje znaleźć radę. Zawsze stara się być miła i grzeczna. Często w racamy razom ze szkoły, a czasem odwiedzamy się w naszych domach i wesoło spędzamy czas. Wtedy albo gramy na komputerze, albo bawimy się, a czasem odrabiamy trudniejsze lekcje.