16 Kształcenie językowe

D. Czelakowska. Metodyku edukacji polonistycznej dzieci u- wieku wczesnoszkolnym. Kraków 2009

ISBN: 97Ś-S3-7587-135-7. © by Oficyna Wydawnicza „Impuls" 2009

148    5- WoztKM i kształcenie języka dzień u iwrfeu v,x r.esnoszbofnym

konstrukcję. Szczególną trudność sprawia jednak dzieciom posługiwanie się zdaniami podrzędnie złożonymi ze względu rui ich skomplikowaną strukturę, która zakłada prawidłowe przedstawienie zależności zdań składowych, tworzących jedno zdanie złożone.

5.5.2. Opis

Opis wymaga od dzieci wnikliwej obserwacji opisywanych przedmiotów oraz uporządkowania poszczególnych cech według pewnej logicznej kolejności. Dlatego należy do najtrudniejszych form wypowiedzi na szczeblu edukacji wczcsnoszkolncj. Według J. Rytlowej (1973, s. 123) cechuje go

przestrzenny, statyczny układ elementów treści, polegający na wyszczególnieniu charakterystycznych cech opisywanego przedmiotu, współistniejących

w pewnym określonym czasie i przestrzeni.

Opis zmusza dziecko do dokładnej obserwacji i doboru właściwego słownictwa, wyrażającego stosunki przestrzenne i logiczny porządek zapisu.

Do swoistych cech tej formy wypowiedzi należą: statyczność, przestrzenność i nicrozwijanic się w czasie 'brak chronologii). Aby opis zachował przejrzystość, należy zwracać uwagę tylko na te cechy, które są wartościowe z przyjętego przez obserwatora punktu widzenia. Zdaniem M. Nagajowcj (1977, s. 15G; sama obserwacja przedmiotu, rośliny czy postaci stanowi doskonałe ćwiczenie myślowe w procesie ukierunkowanej przez nauczyciela analizy istotnych cech, a następnie syntetycznym ujęciu całości. Spośród innych zdolności umysłowych kształtowane są przede wszystkim: zdolność skupienia uwagi, różnicowanie wyodrębnionych elementów (kształtu, wielkości, koloru, materiału, cecłi charakterystycznych), analiza i synteza, a w końcowym etapie uogólnianie i wartościowanie.

Najczęściej wyróżnia się opis naukowy i literacki (|. Kulpa, R. Więckowski, 1983), z klórych doskonalony w szkole jesl len ostatni. Podczas pracy nad opisem należy wysunąć na pierwszy plan najistotniejsze cechy opisywanego przedmiotu czy zjawiska, a dopiero później cechy drugorzędne, język opisu powinien być dokładny, jasny i obiektywny. W opisie szkolnym o hierarchii cech i sposobie ich przedstawienia decyduje stosunek emocjo nalny osoby opisującej. Zgodnie z wymaganiami programu nauczania opis w prowadza się od drugiej klasy, na podstawie bezpośredniej obserwacji.

Już w wieku przedszkolnym, a potem w klasie pierwszej, przewiduje się zabawmy w odgadywanie nazw opisywanych przedmiotów po słownym zaprezentowaniu ich najistotniejszych cech albo przedstawieniu ich w formie zagadek. Przykłady zagadek: czerwone, okrągłe i rośnie w ziemi [burak, rzodkiewka}; pomarańczowe, podłużne i słodkie - rośnie w ziemi [marchew); zielone albo czerwone kuliste, smaczne - rośnie na drzewie

5.5. Podsian-ow rodzaje it.rpowiedzi ustnych i pisemnych 9

(Jabłko). Ma malutkie nóżki i króciutki ryjek; chociaż igły nosi, to nigdy nie szyje (jeż).

Prezentacja niektórych opisów w formie zagadek o charakterze rnelafo-rycznym sprzyja zrozumieniu przez dzieci trafności obserwacji i celowości zastosowanych przez autorów form językowych, ukazuje ich wartość i celowość, a tym samym przybliża do literatury.

Od początku nauki szkolnej dzieci przygotowują się do opisu w formie układania kilku zdań na lemat różnych przedmiotów, np.: Magda ma nowy długopis. Jest on duży i czerwony. Jacek dostał ładny piórnik, jest on koloru jasnozielonego w granatowe i białe figury. Podczas opracowywania formy opisu najpierw przygotowuje się daną wypowiedź w czasie pracy zbiorowej, redakcyjnej, a dopiero później indywidualnie, ustnie i pisemnie. Tematy opisów w klasach młodszych powinny być proste i jednoznaczne. Muszą także dotyczyć konkretnych, znanych dziecku przedmiotów, np. wybranej książki, piórnika, tornistra, zeszytu, obserwowanego owocu, warzywa, drzewca, zwierzęcia, klasowej choinki. Bardzo kształcący może być opis porównawczy dwóch znanych warzyw, owoców ptaków np. pomidora i ogórka, jabłka i gruszki, dzięcioła i bociana. Dobry opis uczy dziecko dokładnej i ścisłej obserwacji, wiążącej się z poznawaniem otaczającej rzeczywistości, która na tym etapie rozwoju jest kluczowa. Jednocześnie kształci opisującego w zakresie prawidłowego władania słowem i ścisłego, poprawnego, a nawet pięknego sposobu prezentowania zaplanowanych treści.

Pracę nad opisem najlepiej zaczynać od indywidualnych wypowiedzi na temat oglądanego przedmiotu. Dzieci mogą wówczas zwrócić uwagę na cechy najistotniejsze i zapamiętać len sposób postępowania, wykorzystując podczas kolejnych opisów. Inną ważną zasadą jest wdrażanie do konstruowania opisu według pewnego planu i logicznej kolejności. W związku z tym można uporządkować swobodne wypowiedzi według zasady obejmującej takie istotne cechy, jak: nazwa, wielkość, kształt, barwa i inne właściwości, stosunek do opisywanego przedmiotu oraz uwagi osobiste. Plan opisu powinien zawierać po kolei poszczególne części przedmiotu lub zwierzęcia, np.: głowę, szyję, tułów, kończyny, wygląd ogólny i inne dostrzeżone przez uczniów cechy. Niezwykle istotną kwestią jest wytworzenie właściwej motywacji do pracy, która wiąże się zc stosunkiem ucznia do opisywanego bliskiego mu przedmiotu, rośliny czy człowieka i konkretnym celem jego wypowiedzi. Należy ukazywać dzieciom praktyczny cel obserwacji, który może stanowić potrzeba wykonania podobnego modelu (wazonu, zabawki) z plasteliny, masy papierowej i opisania ich w liście do babci, cioci, zaprzyjaźnionych kolegów z innej szkoły. Wystawę najciekawszych prac plastycznych niektórych uczniów można opisać w kronice, zaprezentować w gazetce szkolnej, udostępnić rodzicom lub innym kolegom.

Najlepsze warunki do opisu tworzą nauczyciele wówczas, gdy dzieci mogą zajmować się przedmiotami, które są im szczególnie bliskie i znane. Nawet komponowanie opisu na podstawie obrazka powinno dotyczyć