7 Kształcenie językowe

D. Czelakowska, Metodyka edukacji polonistycznej dzieci u- wieku wczesnoszkoinym. Kraków 2009

ISBN: 97^-83-7587-135-7. €.0 by Oficyna Wydawnicza .impuls” 2009

13Q !>• ftoawcSr i kształcenie języku dzieci u itieJm wczesnas/Jtofnym

frazeologiczne oraz konstruowanie określonych całości myślowych w formie ustnej lub pisemnej wypowiedzi na konkretny terna! stanowi główny cel nauczania języka polskiego. Utrwalanie słownictwa i związków frazeologicznych może się odbywać również, w domu przez wykonywanie takich ćwiczeń, jak: układanie zdań z zastosowaniem zgromadzonych wcześniej wyrazów, odpowiadanie na pytania z użyciem podanego słownictwa lub stawianie pytań do określonych zdań, wypisywanie określonych wyrazów, wyrażeń i zdań, wykonywanie ilustracji i podpisywanie ich odpowiednimi wyrazami lub zdaniami, pisanie dłuższych wypowiedzi z zastosowaniem podanego słownictwa, uczenie się na pamięć wybranych fragmentów tekstu literackiego, tworzenie słowników tematycznych itp.

Badania dydaktyków języka polskiego wykazały, że najszybciej powiększa się zasób słownictwa w ciągu pierwszych trzech lat nauki, a największy przyrost liczebności słów przypada na klasę drugą i trzecią. Uczniowie używają wtedy prawie trzykrotnie więcej słów i zdań niż w klasie pierwszej (J. Malendowicz, 1974, s. 24-38).

Programy nauczania języka polskiego zalecają stosowanie ćwiczeń słownikowo-frazcologicznych we wszystkich klasach szkoły podstawowej. Zakres materiału językowego powinien stopniowo poszerzać się w każdej następnej klasie, wzbogacając słownik ucznia o nowe, trudniejsze wyrazy i związki frazeologiczne. Do najważniejszych rodzajów ćwiczeń słowniko-wo-frazeologicznych w klasach najniższych należą:

1)    wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk, ich cech, czynności oraz wyrażeń i zwrotów określających stosunki przestrzenne i czasowe;

2)    wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów i zwrolów;

3)    gromadzenie wyrazów, zwrotów i wyrażeń zastępczych;

•4) zestawianie słownictwa o znaczeniu podobnym;

5)    dobieranie wyrazów o znaczeniu przeciwstawnym;

6)    grupowanie wyrazów wokół określonych tematów;

7)    zestawianie rodzin wyrazów pokrewnych;

8)    dobieranie wyrazów o znaczeniu nadrzędnym i podrzędnym;

9)    wyrażanie podanej treści za pomocą prostych porównań i przenośni.

Każde dziecko posiada pewien zasób słownictwa czynnego i biernego, jednak nic zawsze używa go we właściwym znaczeniu, a często nic potrafi różnicować znaczeń wyrazów synonimicznych lub tylko o podobnym brzmieniu. Czasem mówi, np. apatyczny zamiast antyczny posiłek, dobry kotlet zamiast smaczny, wspaniały; dobre buty, a nie wygodne, miękkie; dobra nauczycielka, a może być mila, serdeczna, wspaniała. Aby każdy nowo poznany wyraz mógł wejść do słownika ucznia, musi być kilkakrotnie powtórzony i użyty w odpowiednim kontekście, a potem zastosowany w wypracowaniu lub ćwiczeniu. Takie możliwości stwarza działalność twórcza, podczas której uczeń może kilkakrotnie zastosować wyrażenia i zwroty przy opracowywaniu swobodnego tekstu, opowiadania sprawozdania, listu lub improwizacji czy gry dramatycznej.

5.3. ('wdwnia slownikowo-frazeotogiczne i ich funkcja w procesie kształcenia mowy

Podczas stosowania ćwiczeń słownikowych należy wprowadzać i utrwalać również związki frazeologiczne. Nowo poznane wyrażenia, zwroty i frazy są dlii dziecka łatwiejsze w użyciu, jeśli wiążą się ze sobą tematycznie, wprowadzane są systematycznie i stopniowo oraz utrwala się je na bieżąco. Określony rodzaj zadań dydaktycznych, nazywany ćwiczeniami słowniko-wo-frazeologicznymi, prezentujemy poniżej:

1.    Wprowadzanie nazw przedmiotów, zjawisk, cech, czynności oraz stosunków przestrzennych i czasowych jest najczęściej występującym rodzajem ćwiczeń. Powinny one być realizowane w zakresie wszystkich treści nauczania i w całym okresie nauki szkolnej. Słownik wielu uczniów w wieku 7-9 lat jest jeszcze dosyć ubogi, dlatego przez wprowadzanie nazw nowych przedmiotów, zjawisk i czynności, poszerzamy i utrwalamy ich zasób leksykalny. Uczniowie często nie różnicują znaczeń słów, a dla niektórych jedno słowo oznacza wiele przedmiotów, np.: z rzeczownikiem kwiat kojarzonych jest wiele różnych roślin, a robak oznacza większość drobnych zwierząt. Ubogi słownik zmusza ucznia do stosowania omówień typu: dziennikarz to pan, który pisze w gazetach, aktor - to pan grający w filmie, teatrze. Największa przydatność tego rodzaju ćwiczeń słownikowych polega na wprowadzaniu i aktywizowaniu słownictwa w toku codziennych zajęć szkolnych, np. podczas wycieczek lub spacerów, w czasie wykonywania zajęć praktycznych, ćwiczeń z lekturą lub pisania wypracowań.

2.    Wyjaśnianie niezrozumiałych wyrazów jest realizowane w ciągu całego okresu nauki szkolnej. Tłumaczenie niezrozumiałych słów odbywa się w związku z czytaniem i opracowywaniem tekstów literackich, w czasie swobodnych oraz dłuższych wypowiedzi w określonej formie stylistycznej, omawiania ilustracji iIp. Świetne przygotowanie merytoryczne do zrozumienia treści czytanych tekstów mogą stanowić wycieczki i spacery umożliwiające bezpośrednie zetknięcie się z przedmiotami, zjawiskami i ich cechami, które powinny być desygnowane przez nauczyciela przy użyciu odpowiedniego słownictwa. Przed omawianiem określonych czy-tanek należy wyjaśnić trudniejsze wyrazy, ponieważ ich nieznajomość może wpłynąć na niezrozumienie tekstu i brak zainteresowania nim albo nieumiejętność zinterpretowania opisanych sytuacji i wydarzeń.

Tłumaczenie niezrozumiałych wyrazów może się odbywać przez bezpośrednie wskazywanie i wyjaśnianie ich przez nauczyciela, np. prezentację i omówienie przedmiotu (kompasu, hełmu, rośliny), przedstawienie pojęcia na rysunku lub ilustracji (wieży oblężniczej, wiatraka, oazy). Można wyjaśniać słownictwo przez podawanie wyrazów nadrzędnych i podrzędnych, np. nabiał to: mleko, masło, kcfby, sery; podanie wyrazów bliskoznacznych (w mig oznacza błyskawicznie, natychmiast); wskazanie wyrazów o znaczeniu przeciwstawnym (podnóże góry - szczyt góry, brzeg stromy - brzeg łayodriyj albo przez omówienie treści. W zależności od stopnia trudności tekstu, liczby objaśnień i ich w pływu na jego zrozumie-