19 Kształcenie językowe

D. Czelakowska. Melodyka edukacji polonistycznej dziec i u- wieku wczesnoszkolnym, Kraków 2009

ISBN: 978-83-7587-135-7. ■© bv Oficyna Wydawnicza ..Impuls" 2009

154 5. Uozwói i kształcenie języka dzieci w iwełni wezesnoszkoln y m

5.5.4. List i inne pisma użytkowe

Listy stanowią jedną z form pisemnego porozumiewania się rui odległość, oprócz e maili, SMS ów, telegramów, faksów. Programy nauczania dla klas początkowych wprowadzają wspólne układanie listów już od pierwszej klasy, ponieważ uczniowie w czasie pierwszych wakacji często wyjeżdżają, w związku z czym zachodzi potrzeba opracowania podstawowych umiejętności wypowiadania się w tej formie wraz z zasadami adresowania. Początek pracy nad listem obejmuje ćwiczenia redakcyjne uczniów pod kierunkiem nauczyciela, a wypowiedź powinna wynikać z naturalnej sytuacji w klasie (wyjazd kolegi, nieobecność nauczyciela, podziękowanie zakładowi pracy, sponsorowi, nawiązanie kontaktu z redakcją, autorem lektury, ilustratorem, poetąj. W celu prowadzenia korespondencji można nawiązać kontakt z inną szkołą i równoległą klasą z odległego regionu kraju.

Przed tworzeniem listu nauczyciel powinien wyjaśnić iego strukturę i zasady budowy. Uczniowie muszą wiedzieć, że list ma budowę trójdzielną, czyli powinien zawierać krótkie wprowadzenie, rozwinięcie i zakończenie wraz z podpisem. U góry, nad wstępem, należy umieścić nagłówek (przeważnie zaopatrzony w wykrzyknik) oraz informację o dacie napisania listu i nazwie miejscowości. Z prawej strony pod zakończonym listem powinien się znaleźć podpis nadawcy.

Podstawową formą podawczą listu jesl monolog, ponieważ wypowiedź jesl kierowana do określonego odbiorcy. Na ogół forma ta nie stanowi jednolitej struktury, lecz może zawierać ich kilka np.: elementy opowiadania z przedstawionym zdarzeniem, opisy osób, przedmiotów, miejsc oraz towarzyszących zdarzeniu sytuacji, sprawozdanie z podróży, uroczystości, spotkania. Zdaniem J. Kulpy i R. Więckowskiego (1983, s. 47), aby dobrze napisać list, należy:

a)    mieć dużo wiadomości o osobie czy instytucji, do której kierujemy list. Ułatwia to trafniejsze wypowiedzenie myśli, życzeń czy próśb;

b)    zdawać sobie sprawę z celu pisania, czyli tego, co przez napisanie chcemy osiągnąć;

c.) dobrać odpowiednie słowa dla najtrafniejszego wyrażenia myśli.

Warstwa językowa korespondencji, którą uczniowie z czasem zapamiętają, wynika z istoty wypowiedzi i wiąże się z takimi jej cechami, jak:

-    zbliżenie do rozmowy, czyli mowy potocznej (często występują zdania i utarte związki wyrazowe charakterystyczne dla stylu kolokwialnego - potocznego) ze względu na przekazywane w liście informacje. Adresat zwraca się często do odbiorcy podobnie jak w rozmowie, nawiązując do znanych obu stronom faktów;

-    w listach stosuje się pewne konwencjonalne zwroty grzecznościowe: Szanowna Redakcjo, Cześć Maćku, przesyłam pozdrowienia, całuję; występuje pisownia rzeczowników i zaimków wielką literą (Marno, Cię, Tobie, Ciebie), zapis daty, podpis, adresowanie koperty itd.

b.b. Podstun-owe rodzaje iv₍vpowtedzi ustnych i pfsonin.yrh j|55

-    w związku z potrzebą wyrażenia emocji i wrażeń nadawcy używa się wyrazów i zwrotów ekspresy w nych o dużym nacechowaniu uczuciowym, np.: było wspaniale, zabawa, była cudowna, było super;

-    stosuje się w yrażenia wykrzyknikowe, wtrącenia - podobnie jak w dialogu [Ale była zabawa!. Ryczeliśmy ze śmiechu!).

-    występowanie trybu rozkazującego czasowników, jeśli list lub jego fragment ma charakter perswazyjny, np.: Zastanów się i przemyśl to wszysl kol, Napisz mi o tym jak najwięcej!.

7, innych pism użytkowych na uwagę zasługują życzenia, zaproszenia, zawiadomienia i ogłoszenia, które można wypełnić bliską dziecku treścią (z okazji imienin, urodzin, świąt, wycieczek, uroczystości, wystaw itd.j. Kształcenie niektórych form dłuższych wypowiedzi stanowi podstawę opanowania w starszych klasach innych, trudniejszych form, np. charakterystyki, recenzji, opisu sytuacji, rozprawki.

Życzenia można składać w formie ustnej lub pisemnej z okazji imienin, urodzin, świąt rodzinnych i religijnych, rocznic itp. Sytuacje naturalne mogą być wykorzystywane kilkakrotnie w ciągu roku. Uczniowie po zapoznaniu się z formą i frazeologią życzeń oraz wspólnym ich ułożeniu, a także po opracowaniu ich od strony artystycznej - mogą je składać samodzielnie. Do typowych wyrażeń i zwrotów frazeologicznych należą: najlepsze, najserdeczniejsze życzenia, szczere, najszczersze, gorące; moc życzeń, dużo, wiele życzeń; imieninowych, urodzinowych, świątecznych, noworocznych. Życzenia: składamy, przesyłamy, zasyłamy. Życzymy: wszelkiej pomyślności, dużo zdrowia, szczęścia, powodzenia, radości, zadowolenia z pracy, rodziny, dużo uśmiechu, pogodnych dni itp. Ćwiczenia w formie życzeń powinny być realizowane na lekcji w sposób twórczy, oryginalny, a nawet niekonwencjonalny, czasem w formie gier i zabaw dydaktycznych oraz improwizacji.

Zaproszenia i zawiadomienia mogą być redagowane w związku z uroczystościami lub innymi wydarzeniami szkolnymi i klasowymi, np.: zapro szenie na przedstawienie, wieczór poetycki lub spotkanie z okazji Dnia Matki, Babci, Dziadka, zabawy noworocznej, Dnia Kobiet itp. Niezwykle istotne dla zaproszeń i zawiadomień są czas i miejsce, o których należy dokładnie informować. Sposób przekazu informacji powinien być jasny, pełny i logicznie uzasadniony. Formy te mogą być wykorzystane do gier i zabaw umysłowych, mogą zawierać fikcję, jeśli zapraszamy na spotkanie z wiosną, zimą, przygodą itp. Spośród charakterystycznych zwrotów należy wymienić następujące: uprzejmie zapraszamy, uprzejmie prosimy o przybycie, zawiadamiamy, bardzo prosimy, mamy zaszczyt zaprosić na spotkanie, uroczystość, przedstawienie, zabawę itp. Opracowywanie pism użytkowych może odbywać się jako praca zbiorowa, indywidualna lub grupowa. Najlepiej zredagowane podczas pracy indywidualnej i grupowej zaproszenia, po ich wybraniu i przepisaniu na ozdobne kartki (np. z rysunkami), mogą być przesłane lub wręczone adresatom, ukazując przydatność tego rodzaju ćwiczeń. Przykład zaproszenia na uroczystość szkolną: