181

morfiny i mckoniny ulatnia się z dymem i przechodzi do dróg oddechowych. Większość alkaloidów ulega oczywiście zniszczeniu. Niemniej pozostałe alkaloidy wchłonięte przez układ oddechowy efektywnie i szybko działają na organizm i psychikę człowieka. Inna metoda przygotowania opium dla palaczy polega na wielokrotnym gotowaniu i filtrowaniu surowca, aż osiągnie on konsystencje syropu (R. Łapiński 1997).

W tym kontekście dodajmy, że do prażenia (lub palenia?) syropu makowego mogły służyć również gliniane wazy bogato zdobione pochodzące ze stanowisk megalitycznych z Francji (głównie Bretanii) datowane na IV tys. p.n.e. (ryc. 6: A. Sherratt 1991. s. 54; R. Rudglcy 2002. s. 27-28). W użyciu mogły być także mieszanki różnych specyfików. W czasach historycznych bardzo często opium łączono z produktami konopi (ganja, charas, haszysz) i psiankowatymi, a także z żywicą kadzidlaną, oliba-num, z kminkiem (Cuitihuint cymlnum) i suszonymi owocami puree (Ch. KJtsch 1992, s. 98).

Mak Jako fenomen kulturowy i religijny

Aby zrozumieć sens i znaczenie neolitycznych obrzędów związanych z makiem musimy przeanalizować Jego fenomen kulturowy i religijny w świeoe śród ziemnomorskim. gdzie istniał on od neolitu i rozwijał się aż do czasów pojawienia się chrześcijaństwa, i gdzie w starożytności roślina ta miała bardzo silny związek z kompleksem wierzeń .Ziemia - śmierć -Sen - Zmarli - Odrodzenie - Płodność".

Jak już było wzmiankowane, opium używali już Sumerowie. Dowody znajomości opium oraz jego własności przetrwały na odkopanych na terenie dzisiejszego Iraku, tabliczkach glinianych pochodzących sprzed pięciu tysięcy lat. Znane ono było też Asyryjc/ykoni. czego świadectwem jest m.in. wyobrażenie czczonej także przez Babilończyków •syryjskiej bogini Nisaby z wyrastającymi jej z ramion makówkami. Pierwsze znane zapisy dotyczące opium w starożytnej Persji pochodzą z VI wieku P*t- Nie brak o tym specyfiku przekazów zawartych w Talmudzie i Biblii. W egipskim papirusie Ebersa (ok 1500 p n.e.). wymienia się m.in. konopie i opium, które występuje pod nazwą seter-stref. Wedle mitów, przyrządzania opium mul w Egipcie ■czyć zwykłych śmirrtrifMków bóg Toth. występujący potem pod nazwą Hermesa Trismcgistosa. boga wtajemniczeń i nauk tajemnych. W grobowcu faraonów z XVIII dynastii odkryto maść z zawartością morfiny będącej składnikiem opium, zaś na wisiorkach z wykopalisk w Biban-d-Molouk umieszczono podobizny makówek. Odkopane w Td-d-Amarna wazy z błękitnej porcelany także przypominają ich kształt. 7. ród la pisane wskazują na rozpowszechnienie upraw maku i stosowania opium w Egipcie okresu wpływów grecko-rzymskich (od IV w. p.n.e.). W literaturze greckie) wzmianki na temat maku zamieścili Hezjod (VIII w. p.n.e. - w Teogonii) i Homer (VIII w. p.n.e. - w Odysei IV, 220 n.). Przypuszcza się, iż homerycki nepenthes był właśnie sokiem makowym, opium, rodzajem wywaru zawierającego alkaloidy pospolitego maku lub wręcz preparatem haszyszu.

Szczególnie liczne materiały dotyczące interesującego nas zagadnienia pochodzą z terenu Grecji już z czasów epoki brązu. W 1959 r. na Krecie w miejscowości Gazl kolo Iraklionu odkryto w sanktuarium polnym pięć póżnominojskich idoli przedstawiających różne boginie. Największa z glinianych żeńskich figurek (77,5 cm wysokości) wykonująca gest błogosławieństwa posiada ozdobę głowy składającą się z diademu, za który wetknięte są trzy makówki (ryc. 7). Figurka ta Uczy około 4 tys. lat. Farmakobotanik P. G. Kritikos odkrył, te makówki zdobiące głowę tej bogini mają nienaturalne nadęcia, karby są ciemniej zabarwione, aby były lepiej widoczne. Pozyskuje się przez nie opium, co dla starożytnych miało widkie znaczenie. Makówki z nadęciami unaoczniają bowiem czcicielom dar bogini przedstawionej z zamkniętymi oczami i wyrazem twarzy zdradzającym efekt działania narkotyku. Przypominają im o przeżyciach. jakie zawdzięczali opium. Razem z figurynką archeolodzy odnaleźli również cylindryczne naczynie. które stanowiło wyposażenie świątyni bogini i zapewne służyło do przygotowywania inhalacji (lub prażenia soku makowego), jest to jeden z wielu dowodów na to, iż w czasach kultury mmoiskiej opium używano do celów sakralnych. Mak zaliczyć należy do świętych roślin Minojezyków. którzy zawarte w jego soku substancje traktowali jako symbol nieśmiertelności (M. Gimbutat 1989. s. 1>0; K Kerenyi 1997. s. 35-37; P. Nencini I997a. » 761 in.). Liczne wyobrażenia główki maku z tego okresu występują na terenie Grecji na ornamentowanych wazach, w elementach naszyjników oraz w fiormie główek szpil wpinanych we włosy. Również Ub-