183

Stąd też mak był atrybutem Hypnosa (Somnusa, bog< snu) I MerpheuM (boga marzeń sennych) oraz Morfcusza (zsyłającego marzenia senne o ludzkich kształtach). Ocełosa i FanUsosa (zsyłających sny o zwierzętach i przedmiotach). Ojnejrou (boga widzenia sennego). Hermesa Hypnodotesa (isw-cy snu') i Hermesa Oneiropomposa (przewodnika po marzeniach sennych). W sztuce antycznej często przedstawiany jest mak jako symbol snu. Opium poświęcone było również w późniejszych czasach frankońskiemu LoSusowi (Lóilus, Lullus) czczonemu w okolicy miasta Schweinfurt (Ch. RAtsch 1994, s. 289-290). Spożywanie maku (a zwłaszcza jego preparatów) wywołuje senność i oszołomienie, a tym samym tęczy rzeczywistość żywych ze skraj-nic odmiennym od niej światem sacrum. Tak jak każdy inny narkotyk przenosi spożywającego w zaświaty. Mak nie bez racji byl przypisywany niekiedy także bogowi śmierci. W mitologii greckiej mak poświęcony był Ihanatosowi (bóg śmierci) i Nocy (Nyks). Również rzymscy bogowie Pluton i Mon noszę na głowie wieńce z maku (P. Nencint I997b, S. 1406-1407 In.). Mak jest atrybutem nocy (por. Owidiusz. Metamorfozy, Ki. XI, 592-615). Kraina snu i śmierci jest owładnięta śmiertelny ciszy. Owidiusz wspomina, iz maki nad rzekę Lete. która płynęła w Hadesie i należała do ziemi śmierci. Wergkliusz bardziej dobitnie łączy maki I piekielną (podziemną) rzekę. Lethae perfusa papavera somtto limaki, pogrążone w śnie letefskim] pisze. Usypiający mak. roślina śmierci, rosnąca przy rzece zapomnienia, która oddzielała świat żywych i umarłych, wyznacza granicę, po której przekroczeniu zbędna jest pamięć i wiedza pożyteczna w krainie żywych. W wielu kulturach mak znajduje również zastosowanie apotropeicznc poprzez związek rośliny ze śmiercią. Utrzymuje on na odległość wszelkie szkodliwe duchy, wampiry i demony. Pośredniczące właściwość maku czynią zeń roślinę o dwuznacznym charakterze. Ajtiologicznc wyjaśnienie pochodzenia rośliny również odwołują się do jej powiązań ze śmiercią. Już w atarożylnych tradycjach znaleźć można opinię, że mak) wyrastają z krwi zabitych wojowników bądź pokonanego smoka Legendy chrześcijańskie opowiadały, iż kwiaty wyrosły z krwi ukrzyżowanego Chrystusa. Dlatego też stały się symbolem niewinnej śmierci, która wiedzie do nowego życia, do odrodzenia w nowej postaci. Dodajmy, że purpurowy mak od wieków symboli-iował zmartwychwstanie Praktykowane do dziś Jedzone potrawy /. maku w czasie świąt (np. wigilia

Bożego Narodzenia) jest w istocie poczęstunkiem dla przebywających w krainie śmierci. Słowiańskie pokarmy takie jak kutia, makówki, kluski z makiem, pieróg z makiem, strucla itp. konsumowane były jedynie w okresie świątecznych biesiad związanych r. cyklem rocznym oraz świętami życia jednostki (np. dożynek, wesel, styp).

Makowi I jego pochodnym, podobnie jak i innym -transporterom dusz' w zaświaty do wszystkowiedzących zmarłych przypisywano szczególną rolę w zabiegach wróżebnych. Od dawnych wieków wierzono, że mak ma zdolność sprowadzania stanów profetycznych. Poddawanie się stanom zamroczenia narkotycznego było również powszechne we wszelkiego rodzaju wyroczniach. Makówki stale towarzyszą bogowi odurzenia Dionizosowi (Bachusowi) i Jego erotycznym orszakom. Być może podczas dionizyjskich rytuałów i misteriów dodawano do wina opium, lak przypuszczają niektórzy naukowcy, w skład napoju wtajemniczenia, używanego podczas misteriów dcuzyńskich. wchodził prawdopodobnie obok davUepspurpurea i Mentha puegium, także brunatny sok z maku. Makówki pojawiają się wśród symboli wskazujących na misteria eleuzyjskie (albo przynajmniej na przygotowania do nich). Mak miał sens podobny do zboża tzn. ewokowanie obrazu królowej świata podziemnego. Być może robiono z niego kykeon, cleuzyóski napój (odmienne stanowisko co do użycia opium patrz: G. R. Wasson. A. Hofman, C. A. P. Ruck 1978).

Symbolika płodnośćowa maku ma źródło w plenność tej rośliny i w obfitości nasion wypełniających makówki. |uż mykcńskie wizerunki bogiń z kwiatami maku świadczą o symbolice płodności tej bogatej w nasiona rośliny w świede przedgre-cklm i wczesnogreckim. Takie i w innych wątkach tradycyjnej mitologii pojawia się związek maku z płodnością. Niezwykłą urodzajność maku. który z jednego nasienia wydaje tysiące nowych ziaren, wykorzystywano, żeby wzbudzić taką samą płodność wszystkiego, co dopiero ma się urodzić. Stąd przypisany byl starożytnym boginiom obfitości i płodność. Wielkiej Matki - frygijtkiej Kybde. rzymskiej Ceres i greckiej Doineter Imię tej ostatniej bogini w piśmie knrarnym B mogło znaczyć wręcz -/>«/<' makowe“ (A. Szyjewski 2001, s. 318). W misteriach elcuzyńskich jako symbol ziemi, snu l zapomnienia (po śmierci i przed odrodzeniem) makówki ofiarowywano Demeter. bogini ziemi snopy i mak w obu trzymające) Moniach (Teokryt, Bukoliki VII 1957). Właściwości makówki naleźa-

*

%

tf

A

e

o.

4?

I

5

6 e .3

X*

$

8

42

i

M

a

&