114

systemu kształcenia niepełnosprawnych straciła rację bytu. Z kolei obrońcy tradycyjnych rozwiązań w edukacji specjalnej znajdowali we Włoszech wiele osób niepełnosprawnych, którym szkoły normalne nie potrafiły zapewnić należytej pedagogicznej opieki. Nie musieli oni zresztą prowadzić własnych badań, gdyż sami włoscy pedagodzy otwarcie mówili o występujących problemach i dużych rozbieżnościach między treścią zapisów prawnych a praktyką szkolną (np. Galliani, 1982).

Sposób, w jaki w pierwszych latach po wprowadzeniu reform integracyjnych we Włoszech analizowano tamtejsze doświadczenia można łatwo wyjaśnić ówczesnym poziomem rozwoju pedagogiki i pedagogii specjalnej. Dziś jednak wykorzystywane w latach 80., a częściowo także i w 90. XX w. sposoby konceptualizacji badań, a tym samym i ich wyniki, nie mają znaczenia wykraczającego poza przyczynek do badań nad historią pedagogiki specjalnej. System kształcenia niepełnosprawnych we Włoszech zasługuje na nową analizę, w której wykorzystane będą współczesne kategorie analityczne i zweryfikowane aktualne hipotezy. Jest on dla dzisiejszej pedagogiki specjalnej interesujący przede wszystkim dlatego, że od prawie trzydziestu lat konsekwentnie próbuje realizować w praktyce koncepcję, znaną dziś pod nazwą edukacji włączającej.

Zanim w USA sformułowano teorię inkluzyjnej edukacji, jako panaceum na bolączki wspólnego nurtu, we Włoszech budowano już od dawna system edukacyjny, który opierał się na analogicznych zasadach. Paradoks polega na tym, że we Włoszech nie używano samej nazwy inkluzja.

Charakterystyczną cechą włoskiej strategii budowania systemu nie-segregacyjnego kształcenia jest bez wątpienia to, że od samego początku problem edukacji niepełnosprawnych traktowano w niej jako integralny element edukacji. Prawidłowość ta ujawnia się już w aktach normatywnych.

„Nie ma (we Włoszech - G. Sz.) takiej ustawy szkolnej, która dotyczyłaby wyłącznie problemu integracji szkolnej, ale nie ma także takiej, która by się nie odnosiła do tej problematyki. Integracja jest zatem częścią naszego systemu oświatowego i bez niej nie można go sobie wyobrazić" (Brugger-Paggi, 2000, s. 149).

Integralność edukacji niepełnosprawnych ma liczne przejawy, specyficzne konsekwencje, przede wszystkim jednak przyczyny, których należy poszukiwać już w genezie włoskiego systemu niesegregacyjnego kształcenia. W komparatystyce specjalnej znaczną popularnością cieszy się teza, w myśl której główny impuls do stworzenia takiego systemu miał naturę ideologiczną. Za syntezę tego sposobu myślenia może posłużyć następu-228 jąca wypowiedź A. Burliego (1985, s. 136):

5.4. Kształcenie niepełnosprawnych we Włoszech

„Muszę stwierdzić, te ruch antypsychiatryczny i rewolta studencka końca lat 60. we Włoszech silniej zmieniły świadomość społeczną niż u nas, uwrażliwiając ludzi na wykluczenie i marginalizację”.

Jednocześnie sama zmiana systemu szkolnego odbyła się przede wszystkim za pomocą środków prawnych, bez uwzględnienia pedagogicznych uwarunkowań i była głównie wyrazem woli politycznej władz (Ab-bring, Meijer, 1985; Btirli, 1985, s. 16). Jeśli ograniczy się perspektywę badawczą do wyobrażeń wąsko rozumianej pedagogiki specjalnej, to sądy powyższe z pewnością będzie należało uznać za trafne. Prawdą jest bowiem, że w czasie wprowadzania niesegregacyjnego systemu kształcenia niepełnosprawnych włoska oświata nie dysponowała odpowiednią infrastrukturą kadrową, materialną i metodyczną dla zapewnienia właściwych warunków kształcenia uczniom niepełnosprawnym w normalnych szkołach. Zarazem trzeba jednak poddać krytyce sposób rozumowania, który do konkluzji takiej prowadzi. Jest on niewłaściwy dlatego, że problem kształcenia osób niepełnosprawnych traktuje jako wyizolowany, oderwany od realiów systemu szkolnego i reguł nim rządzących. Nie tylko we Włoszech, ale i w żadnym innym kraju nie udało się najpierw zbudować infrastruktury prointegracyjnej po to, by później z sukcesem wprowadzić integrację. Taka strategia nie może być skuteczna dlatego, że kształcenie specjalne, w tym kształcenie w segregacyjnych formach, z perspektywy systemu szkolnego pełni funkcję odciążającą. Specjalne kształcenie, które dla specjalnych pedagogów jest sposobem zapewnienia niepełnosprawnemu dziecku odpowiedniej dla niego edukacji dla normalnej szkoły jest tylko tym, co O. Speck nazywa redukcją kompleksowości.

5.4.1. Geneza niesegregacyjnego systemu kształcenia

Decyzja o wprowadzeniu prawa, które zmierza do likwidacji praktyk segregacyjnych w szkolnictwie jest ex definitione sposobem realizacji woli politycznej. Trzeba jednak podkreślić, że we Włoszech decyzja taka miała w pełni racjonalne przesłanki. Uzasadniały ją niekorzystne procesy zachodzące w tamtejszym systemie szkolnym począwszy od lat 60. XX w. Ponadto wpisywała się ona w szerszy ciąg gruntownych reform sfery publicznej, które prowadzono w tym kraju w tamtych latach.

Przed 1968 r. bardzo wielu Włochów kończyło edukację na pięcioletniej szkole podstawowej, mimo ii Konstytucja Republiki Włoskiej, obowiązująca od 1948 r., wprowadziła 8-letni obowiązek szkolny (Sawicka-Wil-gusiak, 2003, s. 52). Niskiemu poziomowi skolaryzacji nie zapobiegło takie 229