224,225

22-1 Problematyka narkotykan' i narkomanii...

Oznacza to, iż narkotyki są substancjami nielegalnymi: oh nimi i ich używanie są przez prawo zakazane, a na strn przestrzegania owego zakazu stoją, bardzo niejednokrot surowe, sankcje karne. Nie dotyczy to jedynie stosunku wąskiego obszaru zastosowań medycznych i naukowych t; substancji, w tym jednak zakresie są one poddane bard rygorystycznej kontroli i reglamentacji. Reasumując możni powiedzieć, iż istotą podejścia prohibicyjnego jest traktów nie nielegalnego obrotu narkotykami i ich używania w celacl niemedycznych przede wszystkim jako problemu prawnokan nego. Jest to podejście odmienne niż to, jakie dominowa! w drugiej połowie XIX w., kiedy to używanie i nadużywani narkotyków (wówczas przede wszystkim opium i morfiny), traktowano głównie jako problem medyczny, uznając wyłączność interwencji lekarskiej w te sprawy. Inaczej mówiąc, w ramach podejścia prohibicyjnego narkomani są traktowani przede wszystkim jak osoby niemoralne i przestępcy zasługujący na określoną karę, a nie jak osoby chore, wymagające leczenia i pomocy. Geneza tej zmiany podejścia i proces kształtowania się systemu prohibicyjnego stanowią niezwykle ciekawe zagadnienie badawcze dla historyka czy socjologa. Jest to jednak zagadnienie przekraczające ramy niniejszego opracowania¹.

Takie podejście do narkotyków i narkomanii jest dzisiaj w znacznym stopniu kształtowane nie tylko przez przepisy ustawodawstwa wewnętrznego poszczególnych krajów świata, ale także jeśli nie przede wszystkim - przez przepisy prawa międzynarodowego. Współpraca międzynarodowa w tym zakresie sięga pierwszych lat naszego stulecia i datuje się od przyjęcia pierwszej konwencji międzynarodowej dotyczącej zwalczania nielegalnego handlu narkotykami (a konkretnie opium), a mianowicie tzw. Konwencji haskiej z roku 1912. W okresie międzywojennym przyjęto jeszcze kilka innych konwencji dotyczących tej problematyki. Po II wojnie światowej zostały one zastąpione przez system Konwencji Organizacji Narodów Zjednoczonych dotyczących narkotyków, na który składają się trzy akty prawne: tzw. Konwencja jednolita o środkach odurzających, sporządzona w Nowym Jorku 30 marca 1961 r. wraz z protokołem zmieniają-i ym, sporządzonym w Genewie 25 marca 1972 r.^:, Konwen-i ja o środkach psychotropowych, sporządzona w Wiedniu 21 lutego 1971 r.', oraz Konwencja Narodów Zjednoczonych

0    zwalczaniu nielegalnego obrotu środkami odurzającymi

1    substancjami psychotropowymi, ustanowiona w Wiedniu, 20 grudnia 1988 r.’ Polska ratyfikowała wszystkie trzy konwencje, które regulują bardzo szeroki zakres spraw dotyczących międzynarodowej kontroli legalnej produkcji i obrotu środkami odurzającymi i substancjami psychotropowymi oraz zwalczania nielegalnej ich produkcji, obrotu nimi i użycia. Ważną ich cechą jest przy tym to, iż stanowiąc wyraz wspomnianego podejścia prohibicjonistycznego, przyznają one istotną rolę w tym zakresie prawu karnemu, nakładając na państwa, które je ratyfikowały, obowiązek traktowania takich czynów, jak: produkcja, przemyt, handel czy posiadanie środków odurzających lub psychotropowych, jako przestępstw, tj. ich kryminalizacji.

W ciągu ostatnich trzydziestu lat narastała krytyka podejścia prohibicyjnego wobec narkotyków i narkomanii i coraz częściej pojawiały się apele o poważne zastanowienie się nad koniecznością zmiany polityki w tym zakresie. Argumenty antyprohibicyjne, tak samo zresztą jak w przypadku argumentów przeciwko prohibicji alkoholowej, z której na święcie - poza krajami arabskimi, gdzie ma ona jednak uwarunkowania w religii i tradycji - zrezygnowano, opierają się na trzech podstawowych twierdzeniach*.

Po pierwsze, twierdzi się, iż narkotyki występują we wszystkich bez wyjątku znanych kulturach. Takimi narkotykami, powszechnie i legalnie używanymi w naszym kręgu kulturo-

15*

1

IW. na (en temat np. K. Frieske, R Sobiech: Narh mra/iia. Inłtrprcla-cU• ptoMmn ipcletzncga. Warszawa 1987, szczególnie ss. 89-148.

' Por. Dz. U. nr 45 z. dnia 5 listopada 1966 r., poz. 277 oraz Dz. L. nr 35 z. dnia 25 marca 1996 r., poz. 149.

' Por. Dz. U. nr 31 /. dnia 18 września 1976 r., poz. 180.

' Por. Dz U. nr 15 /. dnia 20 lutego 1995 r., poz. 69.

■' Dokładniej na temat krytyki podejścia prohibicyjnego por. K Krajewski: Prawo kanie wolvc środków odurzi?jąq/ch i psychotropowych. Z problematyki teorii kryminalizacji. Archiwum Kryminologii, t. XXI, Warszawa 1995. S5. 41-79.