25 (71)

108 II. Neoliberalna polityka oiwiatowa

Konkurencja, rywalizacja, wreszcie walka ze sobą, po to by przetrwać, stają się obsesją każdej dobrze wyedukowanej jednostki. Zasada „Pierwszy bierze wszystko” staje się życiowym skryptem. Edukacja - chciałoby się powiedzieć - wypełnia znakomicie przypisane jej role dokonywania socjalizacji i selekcji, zapominając o emancypacyjnych zadaniach. Szkoła w warunkach przymusu i niewoli stanowi poligon rywalizacji, doskonale przygotowując człowieka do pełnienia roli niewolnika w dorosłym życiu, w którym jak dotąd podstawową aktywnością jest wykonywanie pracy.

Zatem wyścig szczurów jest kwintesencją edukacji, zasadą rynku kierującą ludzkim życiem. Jest elementem kultury zachodniej cywilizacji produkcji i konsumpcji.

Politycy po obu stronach oceanu coraz bardziej otwarcie postrzegają edukację jako środek w walce o prymat w świccie. Edukacja do bycia najbardziej konkurencyjną gospodarką świata jest priorytetem Unii Europejskiej (patrz: Strategia Lizbońska). N. Neddle w odpowiedzi na apel prezydenta USA B. Clintona, wzywający do kształcenia w imię superkonkurcncyjności, pisze: „jeśli XXI wiek stanie się historią ludzi całego świata walczących ze sobą o dobrobyt, a nawet przetrwanie, to będzie tak dlatego, że nie potrafimy wymyślić czegoś lepszego i zrealizować tego dla dobra nas oraz naszych dzieci. Nic interesuje mnie motywowanie własnych dzieci poprzez mówienie im. że muszą być silne, aby przetrwać bezwzględną konkurencję. Raczej powiem im, żc świat potrzebuje ich mądrości, ich talentów i ich życzliwości tak bardzo, żc możliwości życia w służbie innym są praktycznie niczym nieograniczone Podzielę się z nimi powszechnie znanym sekretem, żc jest to droga do zaspokojenia własnych potrzeb i stania się silnym””.

Edukacja, nabywanie coraz, większej liczby kompetencji w imię rozwoju, wzrostu gospodarczego i bycia konkurencyjnym to produkcja lepszych towarów. Czy w ten sposób nie wytwarza ona jedynie przedmiotów w coraz ładniejszych opakowaniach, potencjalnych rezydentów ludzkich wysypisk?

Czy edukacja może więc produkować outsiderów? Sądzę, że paradoksalnie to czyni Można przecież spotkać jednostki bądź całe grupy, których podstawowym doświadczeniem w szkole jest nieprzerwane pasmo niepowodzeń. To ci, dla których szkolna rywalizacja jest nie do zaakceptowania albo nie do zrcalizo-

^,łZa R Mcighan, Zasady rekonstrukcji . dz. cyt., s 239 wania. Wykluczeni z życia szkolnego, traktowani przez pozostałych jak odpady próbują się odnajdywać i żyć z dala od rynkowego zgiełku.

Skoro edukacja powszechna, jaką znamy, socjalizuje jednostki skłonne do rywalizacji, wałki i wyścigu szczurów, to może należałoby odrzucić taką edukację i poszukać jej alternatywy, rodzącej wyłącznie outsiderów?

Edukacja alternatywna oznacza odmienny od powszechnie oferowanego rodzaj kształcenia i wychowania, zazwyczaj związany z radykalnymi koncepcjami odrzucającymi formalne podstawy programowe, mający ambicje redukowania rzeczywistych i domniemanych wad powszechnego szkolnictwa. Eduka-cjn taka powinna więc wychodzić poza obowiązujące prawo, normy i zasady, poza narzucone standardy. Niestety, odrzucanie tych społecznych nakazów jest skazane na niepowodzenie, bo postrzega się je słusznie jako zagrażające aktualnym interesom państwa, narodu czy społeczeństwa”

Edukacja alternatywna to taka, która w jakiś sposób podważa uniwersalność i legitymację zasad istniejącego świata, a więc rynku Odrzuca prymat przymusu, posłuszeństwa, konkurencyjności, walki o dobrobyt. Odrzuca nawet samą instytucję szkoły”, chcąc, by ludzie uczyli się odpowiedzialności, wzajemnej komunikacji, współpracy. By zamiast ze sobą rywalizować w „biegu szczurów”, stali się w życiu solidarni. Powszechność tych wartości to wciąż bliżej nieokreślona przyszłość, choć hasła te do nowych przecież nic należą Sądzę, że najbliżej idei ich urzeczywistnienia jest szkoła Summcrhill Dla A. Ncilla „kryterium powodzenia [wychowania] była umiejętność pracy z radością i życie z pozytywnym nastawieniem do świata. Zgodnie z tym [jak dalej stwierdza A. N.J większość uczniów Summcrhill odniosła sukces””. Zatem być może nic odbieranie ludziom wolności, ale dawanie im prawa do zabawy, marzeń, pełnego stanowienia o nich samych jest kluczem do bycia outsiderem?

Edukacja może więc trwać pomimo krytyki i żądań ze strony rynku pracy, o ile będzie uzasadniała jego uniwersalność i nieomylność. Nawet jej niska jakość nic ma znaczenia, jeśli tylko właściwie socjalizuje, tzn. uczy posłuszeństwa. Celem i sukcesem szkoły jest wykształcenie w jednostce gotowości do życia niewolnika Na szczęście szkoła ponosi również porażki. Kariera niewolnika

” B Śliwerskt, Edukacja - wybrane kontrmrersje i dylematy |w ) red B ślmcrtki. Pedagogika alternatywna - dylematy teorii, Lódż - Kraków 1995.

^M Patrz R Mcighnn, Zasady rekonstrukcji . dr cyt ” A Ncill. Nawa Summcrhill, dr. cyt. s 194