28

238 Traktat drugi

_osób. W niczym jednak nie obala to mego twierdzenia, iż początki społeczeństw politycznych opierały się na zgodzie Jednostek łączących się razem i tworzących społeczeństwo, które, kiedy już zostało ukonstytuowane, mogło ustanowić taką formę rządów, jaką uznało za stosowną. Niemniej jednak stanowiło to przyczynę, dla której ludzie mylą się sądząc, że władza z natury była tylko władzą monarszą i należała do ojca. Nie będzie jednak błędem bliżej wyjaśnić, dlaczego początkowo ludzie zwykle decydowali się na tę formę, która, łączyła się z prymatem pozycji ojca w pierwszych instytucjach niektórych wspólnot i zapoczątkowała powstanie i umieszczenie władzy w jednym ręku. Jasne jest jednak, że skoro wszystkie pomniejsze monarchie, a raczej niemal wszystkie monarchie w swym początkowym okresie z reguły lub tylko przypadkowo były monarchiami elekcyjnymi, poważanie i szacunek dla ojcowskiego autorytetu nie mogły stanowić przyczyny, dla której zachowano rządy pojedynczych osób,

§ 107. Po pierwsze więc, powstałe już na samym początku, w dzieciństwie, panowanie ojca nad jego potomstwem spowodowało, iż przyzwyczajono się do rządów jednego człowieka i przekonano się, że ta władza, sprawowana z troskliwością i talentem, z poświęceniem 1 miłością, wystarcza, by zapewnić i zachować dla ludzi całe to polityczne szczęście, jakiego szukali w społeczeństwie. Nie jest więc przypadkiem to, iż w sposób naturalny wybierali i przyjmowali tę formę rządu, do której byli od dzieciństwa przyzwyczajeni, a która z doświadczenia wydawała im się jednocześnie łagodna i bezpieczna.

*, Jeśli jeszcze dodamy do tego, iż monarchia była najprostszą i najbardziej zrozumiałą dla ludzi formą rządów, którym zafiśwrro" doświadczenia nie pozwoliły poznać innych jego k-ibrm, jak i ambicja i zuchwałość rządzących nie zdołały jeszcze przestrzec ich przed zakusami prerogatywy czy niedogodnościami władzy absolutnej, na wprowadzenie której jest podatna monarchia dziedziczna, to wcale nie było dziwne, że nie zajmowali się oni nadmiernie szukaniem sposobów, jak ograniczyć ewentualne wykroczenia tych, których autorytet uznawali i zrównoważyć władzę rządu umieszczając poszczególne jej części w różnych rękach. Nie doznali bowiem ani ucisku tyrańskiego władcy, ani zwyczajów właściwych czasom jego rządów, ani jego panowania czy związanego z nim stylu życia (gdzie rzeczy błahe powodują już zawiść i ambicje). Nie mieli więc powodów, by obawiać się i bronić przed taką formą trądów. Nie jest też dziwne, iż podporządkowywali się takiej formie rządów, która nie tylko była, jak już powiedziano, ''najprostsza i najbardziej zrozumiała, ale też najodpowiedniejsza dla warunków i stanu, w jakim się znajdowali. JEolrzebowali ■ oni bowiem w nim bardziej, zabezpieczenia się przed do-- spawaniem krzywd i napadem z zewnątrz niż wielości praw. Równość w prostym i ubogim sposobie życia ograniczała ich dążenia do znikomych dóbr i nie dawała wielu okazji do

.Sporów. By rozstrzygać w tych sporach, nie potrzebowali ani ^wiełu praw, ani wymiaru sprawiedliwości, nie było bowiem ma wielu wykroczeń, ani wielu przestępców. Skoro darzyli się '^nf wzajemnie taką sympatią, iż połączyli się w społeczeństwo, TlTpoza zrozumieniem i przyjaźnią łączyło ich jeszcze wzajemne fSufanie, nie mogli więc obawiać się bardziej siebie nawzajem ..•iż pozostałych, a zatem ich pierwsze myśli i troski nie mogły tlptawadzać się do czego innego, jak do zabezpieczenia się wrogiem zewnętrznym. Naturalne więc było dla nich uporządkowanie się takiej formje_r^ądów, którą najlepiej fjjjawała się służyć temu celowi, a więc wybranie najmądrzej-|p?£gpj najdzielniejszego człowieka, by przewodziłdm w okresach wojen i prowadził przeciw nieprzyjaciołom. Dlatego przede wszystkim zostawał on ich władcą.

. . t>wa traktaty...