352 (2)

ryjnc. Przy takim ustawieniu problemu wyróżnia się m.in. etap: benedyktyńskiego kultu Wniebowzięcia NMP, franciszkańskiego cyklu Madonny Radosnej i Bolesnej, bernardyńskiego cyklu Niepokalanej, dominikańskiego cyklu Matki Bożej Różańcowej itp. Innym elementem przytaczanej teorii jest teza o dominacji tajemnicy Wniebowzięcia w życiu kultowym pierwszych wieków maryjności w Polsce (cześć dla Wniebowziętej szerzyć mieli pierwsi polscy misjonarze — benedyktyni)”¹⁹. Choć — dodajmy — w świetle historycznych danych źródłowych kulty te nie od razu przełożyły się na wezwania kościołów, to jednak po XIV wieku dały znać o sobie również w patrociniach. Jak pokazuje to Litak w artykule na temat bractw religijnych w Polsce przedrozbiorowej XIII-XVIII wieku, z później założonymi zakonami, takimi jak pijarzy, należy wiązać od XVII wieku kult NMP Łaskawej, z augustia-nami eremitami, głównie po 1579 roku - Pocieszenia NMP, z karmelitami trzewiczkowymi działającymi w Polsce od XIV wieku i karmelitami bosymi sprowadzonymi do nas w 1605 roku — Matki Boskiej Szkaplerznej² .

Ważnym aspektem badawczym w szczegółowych studiach poświęconych wezwaniom w ogólności — w tym maryjnym — jest ich geografia. Zmapowanie wszystkich patrociniów to postulat badawczy jako jeden z pierwszych zgłoszony jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku (1968)²¹, Podjęty plan sporządzenia pełnego atlasu wezwań kościołów w Polsce przez Instytut Geografii Kościoła KUL nadal czeka na realizację. Właśnie ma się ukazać tego typu praca S. Litaka.

We wspomnianych już tutaj studiach i w innych (o których niżej) spotykamy się ze szczegółowymi ujęciami statystycznymi, które pokazują zróżnicowanie chronologiczne badanej nomenklatury w ramach jednostek administracyjnych diecezjalnych (zob. Karole-wicz dla wieku XV, Litak dla wieku XVIII). Jeśli chodzi o wezwania maryjne, najbardziej godna uwagi jest różnica statystyczna między patrociniami obszaru Polski etnicznej a ogromnym terytorium I Rzeczypospolitej kresowej. Wyekscerpowany przeze mnie odpowiedni materiał nazewniczy dotyczący Kresów (diecezji żmudzkiej, inflanckiej, wileńskiej, chełmskiej, lwowskiej i przemyskiej) na podstawie zbioru patrociniów całej Polski zgromadzonych przez Litaka²², manifestujący się 2460 wezwaniami, pokazuje wśród nich ponad 25% tytułów maryjnych, a więc 8% więcej niż na terytorium całej Polski. Ten podwyższony wskaźnik nazewnictwa maryjnego znajduje potwierdzenie w wynikach wycinkowych badań, które przeprowadziłem na przykładzie materiału zgromadzonego dla okresu od 2. połowy XIV do początku wieku XVII w województwie bełskim przez Andrzeja Janeczka²³, gdzie na ogólną liczbę 165 wezwań 52, czyli prawie 1/3, stanowią patrocinia poświęcone Maryi. Jest ich 7 odmian: NMP (24), Wniebowzięcie (13), Zwiastowanie (6), Niepokalane Poczęcie (4), Narodzenie (3), Nawiedzenie (1), Oczyszczenie (1). Nazewnictwo to wraz z pozostałymi patrociniami niemaryjnymi wpisuje się w mapę nazewniczą całego polskiego kościoła łacińskiego. W większym jednak na Kresach udziale nomenklatury maryjnej należy się dopatrywać wpływu kościoła prawosławnego, a od czasu unii brzeskiej w 1596

¹⁹    D. Szymański, op. cii., $. 130.

²⁰    S Lilak, Bractwa religijne w Polsce przedrozbiorowej XIU-XVIU wiek. Rozwój i problematyka, ..Przegiął Historyczny" l.XXXVIII. 1997, z. 34, SI 1-312.

²¹    Por. O. Karolewicz, Komunikat..., op. cit.

²²    S. Lilak, op. cit.

²³    A. Janeczek, Osadnictwo pogranicza polsko-ruskiego. Województwo bełskie od schyłku VIV Jo /**.-*.}/*« XVII w.. Wrocław 1991. s. 35-56.