429

Carla R. Rogersa koncepcja edukacji 429

sic z uważnego i wrażliwego przysłuchiwania się złożonym procesom wewnętrzny m. Jest to odkrycie ciężaru bycia odpowiedzialnym za wybraną przez siebie tożsamość, uznanie jednostki, że stwarza się ona sama. a nie jest statycznym produktem końcowym. Jednostka, która głęboko i odważnie myśli po swojemu, tworzy swą indywidualność, odpowiedzialnie wybiera siebie, może mieć szczęście dokonywania wyborów spośród setek obiektywnych, zewnętrznych alternatyw lub też może mieć pecha, nie mając żadnej alternatywy do wyboru, niemniej jej wolność istnieje niezależnie od tego. Tak więc przede wszystkim mówimy o czymś, co istnieje wewnątrz jednostki, czymś raczej fenomenologicznym niż obiektywnym, lecz przez to nie mniej cennym.

Po drugie, definiując wolność podkreślamy, że nie należy jej przeciwstawiać psychologicznemu, przyczynowo-skutkowemu determinizmowi. Wolność należy raczej uznać za uzupełnienie determinizmu. Właściwie rozumiana, jest ona spełnieniem przez jednostkę zapisanych sekwencji własnego życia. Jak wyraził to Martin Buber": ..Wolny człowiek... wierzy w przeznaczenie i wierzy, że pracuje ono dla niego”. Porusza się z własnej woli, swobodnie i odpowiedzialnie, aby odegrać swoją własną znaczącą rolę w świecie, którego zdeterminowane wydarzenia przepływają przez niego i przez jego spontaniczne wybory i pragnienia. Znów zacytujemy Bubera: „Ten, kto zapomina o wszystkim, co jest zdeterminowane, i podejmuje decyzje płynące z głębi siebie... jest wolnym człowiekiem i jego przeznaczenie staje się cząstką jego wolności. Nie jest to ograniczenie, lecz spełnienie”. Taka jest odpowiedź współczesnego filozofa na przeważający obecnie pogląd, że człowiek jest tylko sumą własnych uwarunkowań. W porównaniu z odpowiedzią intelektualisty jeszcze bardziej przekonywająco wypadają relacje pacjentów, kiedy w czasie procesu terapii nabierają oni zdolności akceptowania realiów świata zewnętrznego i wewnętrznego i sami stają się odpowiedzialnymi cząstkami realnego świata.

Mówimy zatem o wolności, która ma charakter subiektywny, o wolności, którą człowiek odważnie wykorzystuje, aby wyzyskać swoje ukryte możliwości. Mówimy o wolności, w której jednostka wybiera spełnienie się poprzez odegranie dobrowolnej i odpowiedzialnej roli w zrealizowaniu własnego przeznaczenia. Przeżywanie wolności jest dla moich pacjentów najbardziej znaczącym dośw iadczeniem, które im towarzyszy w stawaniu się jednostką ludzką pozostającą w więzi z innymi.

Torowanie wewnętrznej wolności

Warto podkreślić, że posiadamy obecnie spore doświadczenie zarówno kliniczne, jak empiryczne, jeśli idzie o warunki, które w procesie psychoterapii przyspieszają uczenie się, jak być wolnym, stawać się sobą. W szczególności stwierdziliśmy, że przeżycie to pojawia się w bliskim, ciepłym, pełnym zrozumienia związku, który jest wolnym od poczucia zagrożenia i pozostawia swobodę podejmowania decyzji i wyboru sposobu bycia. Zamierzam opisać to szczegółowo poniżej.

Jak wynika z dostępnych obecnie danych pochodzących z praktyki i badań, związek, który ułatwia rozwój i nabywanie poczucia wolności, zawiera przy-

\1 Buber. przedstawiciel filozofii dialogu (zob. dalszy rozdział w tej księdze) przyp. red.