471

terystyczne. Po drugie, mimo licznych w ostatnim pięćdziesięcioleciu opracowań brakuje systematycznych, wyczerpujących i jednolitych metodologicznie monografii formantów przymiotnikowych (zaopatrzonych w odpowiednie dane liczbowe i procentowe).

2. DERYWATY ODCZASOWNIKOWE - A (V)

2.1. WPROWADZENIE

Przymiotniki odczasownikowe nazywają właściwość przedmiotu lub zjawiska polegającą na związku z czynnością, procesem lub stanem. Najogólniej rzecz biorąc związek ten może być dwojaki. Po pierwsze, przymiotniki te w sposób bezpośredni wyrażają a) wykonywanie lub podleganie czynności (znak ostrzegawczy ‘który ostrzega’, tkanka łączna ‘która łączy’, uprawne pole ‘które jest uprawiane’), b) podleganie procesowi (migotliwe światło ‘które migoce’), c) znajdowanie się w pewnym stanie (sąsiedni dom ‘który sąsiaduje’) lub d) posiadanie cechy (zgniły, rosły, zdenerwowany), będącej rezultatem procesu nazwanego przez czasownik (zgnić, (wy)rosnąć, zdenerwować się). Po drugie, przymiotniki zawierają dodatkowo informację o predyspozycji, czyli skłonności - w szerokim sensie - do wykonywania czynności czy też podlegania jej, a także znajdowania się w określonym stanie. Przymiotniki te określane są jako predyspozycyjne. Jako przykład posłuży derywat wyrażający jeden z typów predyspozycyjności, mianowicie ‘możliwość’: uleczalny ‘który może być uleczony’. W derywacie tym pojawia się dodatkowy predykat o charakterze modalnym, przynoszący informację o możliwości zaistnienia czynności. W parafrazie wyraża ją składnik ‘może/można’. Tak parafrazowane przymiotniki nazywane są potencjalnymi, a stanowią one jedną z podklas przymiotników predys-pozycyjnych. W odróżnieniu od przymiotników predyspozycyjnych derywaty pierwszego typu będziemy nazywać niepredyspozycyjnymi. Tego typu przymiotniki bywały nazywane nieprecyzyjnie czynnościowymi (por. Grze-gorczykowa 1984: 64-66).

Granica między przymiotnikami niepredyspozycyjnymi a predyspozycyjnymi nie zawsze jest ostra, innymi słowy może zachodzić neutralizacja tej opozycji, por.: powtarzalny ‘który się powtarza’ lub ‘który można powtórzyć’, jadalny ‘gdzie się jada’ lub ‘który można zjeść’, zrzędliwy ‘który zrzędzi’ lub ‘który stale zrzędzi’, wstydliwy ‘który wyraża wstyd’ lub ‘który jest skłonny do wstydu’, uważny ‘który uważa’ lub ‘który charakteryzuje się tym, że uważa’. Dokonujemy wyboru interpretacji znaczenia przymiotnika (a tym samym wyboru parafrazy) w kontekście określanego rzeczownika. Jako niepredys-pozycyjne (pierwsza parafraza) interpretujemy powyższe przymiotniki w kontekstach: powtarzalna kuracja, pokój jadalny, zrzędliwy głos, wstydliwe zachowanie, a jako predyspozycyjne (druga parafraza) w następujących konteks-

471