8str

64 2. PODSTAWOWE KATEGORIE POLITOLOGICZNE

państwie/² Obejmują one relacje zachodzące pomiędzy instytucjami, organizacjami politycznymi, grupami społecznymi i jednostkami w sferze zdobycia i sprawowania władzy politycznej.^{1 2 3 4}

Stosunki polityczne mogą występować zarówno w skali państwa czy systemu państw, jak i w skali globalnej. Mogą one w trakcie ich realizacji przyjmować następujące postacie: 1) współpracy; 2) kompromisu; 3) rywalizacji; 4) walki.

Najbardziej racjonalne dla danego systemu politycznego będą stosunki polityczne istniejące w postaci współpracy lub kompromisu. Rywalizacja (w negatywnym tego słowa znaczeniu) oraz walka mogą spowodować wyczerpanie się demokratycznych sposobów sprawowania władzy, a w wyniku tego przejście do autorytaryzmu czy nawet dyktatury.

Z powyższych rozważań wynika, że określenie stosunków politycznych jest rzeczą niełatwą. Możemy jednak stwierdzić (za Oskarem Lange), że

stosunki polityczne to wzajemne oddziaływania ludzi na siebie, wynikające ze sprawowania władzy politycznej/⁴

Stosunki polityczne znajdują swój organizacyjny wyraz w systemie instytucji i organizacji politycznych, które je odwzorowują i zarazem są ich praktycznym wyrażeniem. Organizacje polityczne (np. partie lub ruchy polityczne) są przy tym istotnym ogniwem wiążącym poszczególne podmioty stosunków politycznych oraz zapewniającym postępującą instytucjonalizację życia społecznego. Istotną rolę w stosunkach politycznych odgrywa także państwo. Jako instytucja polityczna ogarniająca całe społeczeństwo jest ono względnie niezależne od innych przejawów instytucjonalizacji życia społecznego. Z czasem może to nawet przybrać pozory niezależności od społeczeństwa/⁵

2 4. Potrzeby i interesy polityczne 2.4.1. Potrzeby polityczne

Przez potrzeby będziemy rozumieć stan braku. Jest to zależność istnienia i rozwoju podmiotu od wystąpienia - a ściślej biorąc od spowodowania wystąpienia - określonych stanów rzeczy. Ideą tych stanów rzeczy jest osiągnięcie pożądanych rezultatów działania (celów)/⁶

W rzeczywistości społecznej można wyróżnić dwa ujęcia potrzeby:

1)    jako zjawiska obiektywnego, określanego w kategoriach istnienia i rozwoju podmiotu społecznego w sytuacji oddziaływań między nimi a środowiskiem;

2)    jako stanu braku odczuwanego albo przez jednostki, albo w pewnych wypadkach przez zbiorowości społeczne/⁷

Potrzeby są zatem motywem działania ludzkiego w określonych okolicznościach. Można wyróżnić cztery zasadnicze typy potrzeb społecznych: jednostkowe; zbiorowe; wielkich grup społecznych; społeczeństwa jako całości/⁸ Pośród tych typów potrzebami politycznymi będą jedynie potrzeby zbiorowe, powstałe w wyniku sytuacyjnych uwarunkowań jednostek i grup/⁹ Reasumując, możemy za M. Karwatem stwierdzić, że

potrzeby polityczne to zależność pozycji społecznej i drogi życiowej jednostek i grup od ich aktywności politycznej oraz świadomości politycznej.^{5 6 7 8 9}

Zdaniem K. Biskupskiego do podstawowych potrzeb politycznych, wykształconych w ciągu ostatniego półwiecza w europejskim kręgu kulturowym, należą następujące potrzeby:

1

Zob. P. M o r o z: Stosunki polityczne, [w:] Podstawowe kategorie teorii polityki, (red.)

2

J. Mielecki, Wyd. AR Wrocław 1979, ss. 23-24.

^j3 Por. Bujak: Przedmiot nauk politycznych..., s. 25 oraz Indraszkiewicz: Przedmiot i podstawowe pojęcia..., s. 30.

3

   O. L a n g e: Ekonomia polityczna. Zagadnienia ogólne, Warszawa 1959, s. 22.

4

   Dobro wolski, Wróbel: Wprowadzenie..., s. 131.

5

Por. M. K a r w a t: Potrzeby wielkich grup społecznych a cele organizacji politycznych, „Studia Nauk Politycznych”, 1-2(1983), s. 105 i n.

6

^Dobrowolsk i, Wróbel: Wprowadzenie..., ss. 99-100.

7

   ¹

8

Zob. M. K a r w a t: Potrzeby społeczne jako czynnik determinujący polityką, [w:] Wprowadzenie do teorii polityki, (red.) J. P. Gieorgica, Warszawa 1982, t. II, s. 27.

9

A. B o d n a r: Decyzje polityczne. Elementy teorii. PWN, Warszawa 1985, s. 110. Karwat: Potrzeby społeczne jako czynnik..., s. 35.