b5 (2)

2.jJjęcie heroiczpg jest starszo niz humorystyczne.

W istocie rzeczy ten przypadek jest szczególną modyfikacją poprzedniego. Na przykład ogrywanie smoka w karty jest nowsze niż podjęcie z nim walki na śmierć i życie.

3- Forma umotywowana logicznie jest pierwotniejsza niż pozbawiona logi

ormy międzynarodowe są starsze od narodowych. Jeśli, dajmy na to. smoka, którego spotykamy prawic na całym święcie, w niektórych bajkach syberyjskich zastępuje niedźwiedź, a w bajkach z południa - lew, to smok jest formą podstawową, zaś niedźwiedź i lew pochodną.

Trzeba tu dodać parę słów o metodach komparatystyki międzynarodowej. Materiał jest tak obszerny, że jeden uczony nie jest w stanie przeanalizować wszystkie 150 elementów w bajkach całego świata. Należy zatem najpierw rozpatrzyć bajki jednego narodu, objaśniając ich formy podstawowe i pochodne, następnie innego, a dopiero polem przystąpić do porównań.

W związku z tym tezę o formach międzynarodowych można zawęzić i sformułować w taki sposób: każda forma międzynarodowa jest pierwotna w stosunku do lokalnej, regionalnej. Jeśli jednak zgodzić się na to. trzeba również przyjąć kolejne stwierdzenie: forma bardziej rozpowszechniona jest pierwotniejsza wobec pojawiającej się okazjonalnie. Niemniej jednak jest teoretycznie możliwe, że właśnie forma starsza zachowała się w nielicznych przekazach, wszystkie zaś inne są jej nowszymi modyfikacjami. Dlatego zastosowanie zasady ilościowej (odwołanie się do statystyki) wymaga wielkiej ostrożności i stałego uwzględniania jakości badanego materiału. Na przykład w bajce Piękna Wasytisa obrazowi Baby Jagi towarzyszy pojawienie się trzech jeźdźców, symbolizujących ranek, dzień i noc. Siłą rzeczy nasuwa się pytanie, czy nic jest to cecha swoista wiedźmy, zatarta w innych baj kach? Jednakże na podstawie licznych danych szczegółowych (których nie sposób tu przywoływać), należy odrzucić ten domysł.

4

Prześledźmy teraz dla przykładu wszystkie możliwe modyfikacje jednego elementu bajkowego - chatki Baby Jagi.

X morfologicznego punktu widzenia chatka jest siedziby darczyńcy (tzn. postaci obdarowującej bohatera jakimś magicznym przedmiotem). Dlatego będziemy porównywać nie tylko chatki, lecz także wszelkiego rodzaju domostwa donatora, /.a podstawową formę domu w bajce rosyjskiej uznajemy leśną chatkę obracającą się na kurzej nóżce. Jednak wobec faktu, że pojedynczy element nie pokaże wszystkich modyfikacji możliwych w bajce, będziemy się niekiedy uciekać również do innych przykładów.

1.    Redukcja - zamiast pełnej formy mogą pojawić się następujące odmiany:

a/ chatka na kurzej nóżce w lesic b/ chatka na kurzej nóżce cl chatka w lesie d / chatka cl las. bór

f/ domostwo nie jest wymieniane.

Podstawa jest tu upraszczana. Redukuje się kurzą nóżkę, obracanie się chatki, a wreszcie znika i ona sama. W wyniku redukcji podstawa staje się niepełna. Proces ten znajduje uzasadnienie w mechanizmie zapominania, który sam z kolei ma złożone przyczyny. Redukcja dowodzi nieprzy-stawania bajki do całego układu jej środowiska życia, jej dezaktualizacji w określonej epoce bądź dla określonego bajarza.

2.    Amplifikacja - polega na przeciwnym zabiegu. Podstawa jest tu rozszerzana, dopełniana szczegółami. Jako przykład może służyć leśna chatka na kurzej nóżce, podparta blinami i kryta pierogiem.

Amplifikacja najczęściej towarzyszy redukcji. Jedne cechy są usuwane, inne dodawane. Formy amplifikacji można uporządkować ze wzglę du na ich pochodzenie (jak to pokazano niżej dla podstawień). Niektóre z nich wywodzą się z obyczajów, inne - prezentują rozwinięte elementy kanoniczne. Zetknęliśmy się właśnie z ostatnim przypadkiem. Analiza donatora ujawnia, że łączy on w sobie cechy wrogości i gościnności. Iwan jest przez niego zwykle traktowany poczęstunkiem. Możliwe są rozmaite formy gościny. (Na przykład: Napoiła go. nakarmiła. Iwan zwraca się do chatki takimi słowy: „wejść do ciebie trzeba nam spróbować, Chleba i soli skosztować**. Znajduje w chatce nakryty stół i albo próbuje

261