CAM02219

fm rozmieszcze-pionowego po-lego ustawienia lisach na obra-imej części pola Można tu wy-Izie cykl narra-W niektórych :yklu wertykal-kulminacyjna, czona na samej tę pionową od-

z pojedynczą, przedstawioną egipskich malo-rzeźbie pełnej >żna więc przy-Trudno powie-imś przesądem <f też naturalną >ór nogi wysu-Tak więc po-, a postać od-lsza, z punktu [a się pogodzić miarowej, jeśli strony; jest on ga jako dalsza

akiegoś wyraź-awiana z lewej ry profil głowy ększą swobodę , co potwierdza

i ihre Yerwand-

T

również obserwacja odręcznego rysowania kół; osoby praworęczne najczęściej zakreślają koło w kierunku odwrotnym do ruchu wskazówek zegara, a osoby leworęczne zgodnie z tym ruchem. (Por. pracę Zazzo na temat rysunków dziecięcych.)

Często jednak wybór kierunku przedstawianego profilu jest zdeterminowany kontekstem zewnętrznym, np. jakaś szczególna cecha jednej strony portretowanej twarzy może ograniczyć swobodę wyboru artysty. W przypadku, kiedy artysta ma pełną swobodę wyboru ustawienia twarzy, o wyborze profilu decydują walory takiego, a nie innego ujęcia.

Te rozważania na temat umowności, elementów naturalnych, dowolności lub arbitralności przy wykorzystywaniu prawej bądź lewej strony obrazu, prowadzą nas do postawienia problemu większej wagi, a mianowicie, czy percepcja wizualna łączy z prawą czy lewą stroną pola pewne naturalnie różne jakości. Tematowi temu poświęcono całe tomy. Niektórzy autorzy twierdzą, że różnica w wartościowaniu tych dwóch stron oraz ich niewy-mienność są biologicznie wrodzone w związku z asymetrią organizmu ludzkiego, w szczególności asymetrią rąk. Inni natomiast uważają to za zjawisko kulturowe, wynikające z nawyków związanych z czytaniem i pisaniem i z przyjętymi sposobami orientowania się w przestrzeni. Jakaś szczególna dominująca treść może również wpływać na sposób odbioru prawej i lewej strony obrazu. Ciągle jeszcze prowadzi się za mało studiów eksperymentalnych, badających reakcje na obrazy odwrócone u ludzi pochodzących z różnych kultur, zwłaszcza kultur o różnych kierunkach pisma.

Z punktu widzenia semiotyki istotny jest fakt, że już w samych przedmiotach oznaczanych występuje ostre zróżnicowanie pomiędzy lewą i prawą stroną. Wiemy, jak istotną rolę w obrzędach i w sztuce magicznej odgrywało rozgraniczenie stron prawej i lewej, wywierając wpływ na znaczenie tych dwóch słów w mowie potocznej jako metaforycznych odpowiedników dobra i zła, zręczności i niezręczności, prawidłowości i zboczenia. Jednakże znaczenie prawej strony bóstwa lub władcy w obrazach i w obrzędach jako strony ogólnie, choć niepowszechnie, faworyzowanej, determinuje taki sposób portretowania, w którym, z punktu widzenia obserwatora, lewa strona powierzchni obrazu jest nośnikiem wartości wybranych. Odwrócenie następujące w polu obrazu, identyczne z odwróceniem własnego obrazu w lustrze, jest dobrym przykładem konfliktu pomiędzy jakościową strukturą pola, czy to naturalną, czy też sztucznie stworzoną, i przedmiotów przedstawionych. W średniowieczu dyskutowano na temat

291