DSCN7708

inne. I wreszcie, pojawia się tu przegląd wątków, które zostaną podjęte w ramach badań nad kapitałem społecznym w przyszłości.

1. Korzenie i koncepcje kapitału społecznego

Pojęcie kapitału społecznego ma kilka interdyscyplinarnych źródeł. Każde z nich kładzie w swych koncepcjach nacisk na różne elementy. Najważniejsze spośród ostatnich konceptualizacji kapitału społecznego można znaleźć w pracach Colemana, Lina i Putnama (główne różnice w ich koncepcjach podsumowano w tab. 1).

Pojęcie kapitału społecznego wprowadził w swych badaniach nad wynikami i efektami działalności edukacyjnej James Coleman. Kapitał społeczny jest dla niego nierozerwalnie związany ze „strukturą relacji między osobami i nie tkwi ani w jednostkach, ani w materialnych narzędziach produkcji” (Coleman 1990, s. 302 i nn.). Coleman omawia kilka aspektów relacji społecznych, które stanowią przydatne zasoby, jak na przykład zobowiązania i oczekiwania, kanały informacyjne (jak sieci czy przyjaciele), normy i skuteczne sankcje (np. normy wysokich osiągnięć, sankcje wymierzone w przestępczość w sąsiedztwie), relacje władzy (kapitał społeczny koncentruje się w rękach jednej osoby) oraz organizacje społeczne i ich produkty uboczne (np. związki na linii rodzic-nauczyciel). Podsumowując, kapitał społeczny występuje we wszystkich typach relacji społecznych, szczególnie w rodzinie czy organizacjach społecznych wspólnoty. Przybiera wiele form. Coleman podaje różne przykłady - począwszy od sąsiedzkiej normy uważania na dzieci sąsiadów po zaangażowanie rodziców w sprawy szkolne.

W zależności od sytuacji kapitał społeczny może przynosić różne korzyści jednostkom zaangażowanym w relację społeczną lub zbiorowości jako zewnętrzności (externality) interakcji społecznych.

Lin wraz ze współpracownikami zaproponował odmienną socjologiczną konceptualizację kapitału społecznego (Lin 2001; Lin, Cook, Burt 2001; Portes 1998). Kapitał społeczny jest postrzegany jako inwestycja w relacje społeczne o oczekiwanej stopie zwrotu na rynku (Lin 2001, s. 19 i nn.). Charakteryzuje się również zasobami wpisanymi w sieci społeczne. Pogląd, zgodnie z którym relacje społeczne mają wartość czy oferują pewne zasoby, bierze się z faktu, że ułatwiają przepływ informacji, dopuszczają możliwość wpływu, dają społeczną wiarygodność czy reputację oraz wzmocnienie emo-

-VU Utijr IJWJJ UUMUVI.V    Jiy «• VVVII^. m    ,1 ■ '    ■ ----/ /

główne modele teoretyczne, konkurencyjne idee i dane dotyczące źródeł kapitału społecznego. Rozdział stawia pytania, dlaczego pewne kraje, regiony, miasteczka czy jednostki dysponują większą ilością tego ważnego zasobu niż

¹ Wcześniejsze relacje łączą się / pne^ de Tocqueviłłe*» (| 183$) choć nic stwowłl on terminu ..kapitał społeczny".

Tabela 1. Podobieństwa i różnice między różnymi podejściami do kapitału społecznego

	Coleman	Lin i in.	Putnam
Definicja	Aspekty struktury społecznej, które dostarczają aktorom zasobów do realizacji ich interesów	Inwestycja w relacje społeczne, która zwraca się na rynku	Sieci, normy wzajemności i zaufanie we wzajemny zbiorowy pożytek (mulual collec-tive benefit)
Które aspekty interakcji społecznych są ważne	Domknięcie (closure), normy, wartości	Kilka aspektów interakcji społecznych, np. gęstość sieci, zasoby w sieciach	Wybrane wymiary: struktury horyzontalne/wertykalne, wybrane sieci, zgeneralizowa-ne zaufanie (generalized trust) i wzajemność
Korzyści	Różne korzyści indywidualne i zbiorowe (często skupia się na korzyściach kapitału ludzkiego), także kwestie zewnętrzne	Indywidualnej natury: praca, awanse, zasoby ekonomiczne itp.	Rozwiązuje problemy działania zbiorowego (zbiorowe zyski (coHectiva pay-offs)\ efektywność instytucji demokratycznych; rozwój ekonomiczny)
Świadomość korzyści	W pewnym zakresie	Celowa	Niekonieczna

cjonalne (ibidem, s. 20 i nn.). Co najważniejsze, aktorzy są poznawczo świadomi tych zasobów i celowo decydują się na uzyskiwanie do nich dostępu. Kapitał społeczny staje się świadomą inwestycją we własne sieci społeczne. Przykładem jest tu zawodowe zróżnicowanie znajomych (Erickson 2001).

Poglądy Putnama (1996,2008) na kapitał społeczny nawiązują do prac Colemana. Przyjmuje on jednak węższą optykę, skupiając się na specyficznych aspektach interakcji społecznych, które wpływają na dobre wyniki rządów i - w ostatecznym rozrachunku - na demokrację. Używając pojęcia kapitału społecznego, Putnam odnosi się do norm zgeneralizowanej wzajemności, zaufania oraz zorganizowanych horyzontalnie sieci zaangażowania obywatelskiego (por. Newton w pierwszym tomie). Te składniki kapitału społecznego redukują koszty informacji na temat wiarygodności innych obywateli i rozwijają współpracę. Stowarzyszenia, dobrowolne organizacje i masowe partie polityczne reprezentują takie sieci i wpajają normy oraz zaufanie. W warunkach hierarchicznej organizacji życia publicznego nie występuje zaangażowanie w horyzontalne stowarzyszenia społeczne i kulturowe, przez co normy zaufania i współpracy nie mogą się upowszechnić. W tym świetle kapitał społeczny ma przeważająco pozytywne atrybuty obywatelskie jako zasób społeczny, który łączy ze sobą obywateli i umożliwia im efektywniejsze dążenie do wspólnych celów. Wykorzystuje potencjalną