9621686829

Sposoby łączenia spółgłosek ze spółgłoskami. 49

nosowych [o] i [ę], pojawiają się tu także [ą i u y] nosowe, W następstwie tych przemian wyrazy takie, jak niuans, anons, sms, kunszt, rynsztok, wymawiamy [avąs, anęs, sęs, kunśt, rystok].

Wszystkie te przemiany są wynikiem upodobnienia spółgłoski [m] lub [n] do następującej spółgłoski szczelinowej. Właściwością wymawianiową spółgłosek nosowycli jest obok rozwarcia nosowego zwarcie ustne; pod wpływem następującej spółgłoski szczelinowej zwarcie to nie następuje, a w takich warunkach ze spółgłoski nosowej pozostaje tylko odgłos nosowy, który się zlewa z poprzedzającą samogłoską i nadaje jej zabarwienia nosowego. Zamiana omawianych połączeń głoskowycli na samogłoski nosowe jest więc upodobnieniem głosek pod względem stopnia rozwarcia narządów mowy: pod wpływem następującej szczelinowej spółgłoska nosowa zatraca właściwe sobie zwarcie i wskutek tego ginie, jako samodzielna głoska, pozostawiając po sobie tylko odgłos nosowy.

Zmiany te są jednak w pewnym zakresie ograniczone, szcze-linowośe bowiem spółgłoski, następującej po spółgłosce nosowej, nie jest ich warunkiem wystarczającym: spółgłoska szczelinowa, następująca po nosowej, musi być wytworem tego samego ruchomego narządu, co spółgłoska nosowa; jeżeli jest wytwarzana przez inny narząd, to upodobnienie nie następuje i połączenia samogłoski ze spółgłoską nosową pozostają bez zmiany. Temi rożnemi warunkami tłumaczą się przeciwieństwa w wymowie takich wyrazów, jak /i*0?isi^=[k9sul], ale konumlja = [konval'ia], tramwaj— [trąvai], ale komża — [komża], zamsza — [zamśa] ^!).

Podobne zasady fonet3^rczne panują również w wyrazach swojskich i przyswojonych, t. j. takich, których obcości nie odczuwa przeciętna świadomość językowa, np. panwie=[y&nvb\_} konwie = [konve], gdzie [n] przedniojęzjdcowe (zębowe) przed wargowem (zębowem) [v] pozostaje bez zmiany, jak np. w wyrazie komualja—[konval'ia] w przeciwieństwie do konsul—[kęsul]. Wyrazy swojskie mają jednak poza wymienionemi wyżej także połą-

^J) Ob. S. Szober, Kilka uwag o wymowie samogłosek nosowych ^w wyrazach obcych. PF. 10. 59 nst. Warszawa, 1926.

Sl. Siober. — Gramatyka iez. polsk. II. — 4