ED (51)

142 V. Zasady wyjaśniania faktów społecznych

połączone, i to połączone w określony sposób. Z tego właśnie połączenia wynika życie społeczne i, tym samym, tylko to połączenie je tłumaczy. Skupiając się, przenikając wzajemnie, łącząc, dusze indywidualne wydają na świat istotę psychiczną, być może, lecz będącą indywidualnością psychiczną nowego rodzaju⁵⁷. A więc w naturze tej indywidualności, nie zaś w naturze jednostek składowych, trzeba szukać bezpośrednich i decydujących przyczyn tych faktów, jakie się tu wytwarzają. Grupa myśli, czuje, działa całkiem inaczej, niż robili to jej członkowie, znajdując się w odosobnieniu. Jeśli więc bierzemy za punkt wyjścia tych ostatnich, pozbawiamy się wszelkiej możliwości zrozumienia tego, co odbywa się w grupie. Między psychologią a socjologią występuje zatem takie samo przerwanie ciągłości, jak między biologią a fizyką i chemią. Ilekroć przeto zjawisko społeczne jest bezpośrednio wyjaśniane przez jakieś zjawisko psychiczne, tylekroć można być pewnym, że wyjaśnienie jest fałszywe.

¹⁷ Oto w jakim znaczeniu i z jakich powodów można i należy mówić o świadomości zbiorowej jako czymś odmiennym od świadomości indywidualnych. Aby usprawiedliwić to rozróżnienie, nie trzeba bynajmniej hipostazować tej pierwszej; jest ona czymś swoistym i winna być oznaczana za pomocą specjalnego terminu po prostu dlatego, że tworzące ją stany różnią się w szczególny sposób od stanów tworzących świadomości jednostkowe. Owa swoistość pochodzi z odmienności elementów tworzących każdy z dwóch rodzajów świadomości. Jedne wynikają mianowicie z natury istoty biopsychicznej wziętej w izolacji, podczas gdy drugie z połączenia wielu takich istot. Wyniki muszą być różne, skoro komponenty różnią się do tego stopnia. Nasza definicja faktu społecznego była zresztą nie czym innym, jak wyznaczeniem w inny sposób tej linii demarkacyjnej.

Odpowie się na to, być może, że chociaż ukształtowane już społeczeństwo jest rzeczywiście najbliższą przyczyną zjawisk społecznych, to jednak przyczyny określające jego powstanie są psychologiczne. Przyzna się, że kiedy jednostki są zrzeszone, ich zrzeszenie może rodzić nowe życie, ale twierdzić się będzie, że to zrzeszenie mogło dojść do skutku jedynie z przyczyn indywidualnych. W rzeczywistości jednak, bez względu na to, jak daleko cofamy się w historię, zrzeszenie okazuje się najbardziej dla jednostek obowiązujące i jest źródłem wszelkich innych zobowiązań. Przez sam fakt swoich narodzin jestem nieuchronnie związany z określonym ludem. Mówi się, że później, stając się człowiekiem dorosłym, udzielam na to milczącej zgody przez życie nadal w swoim kraju. Ale co z tego? To moje przyzwolenie nie pozbawia samego faktu jego imperatywnego charakteru. Nacisk zaakcentowany i przyjmowany dobrowolnie nie przestaje być naciskiem. Jakiż może być zresztą zakres takiego przyłączenia się do zbiorowości? Przede wszystkim jest ono wymuszone, gdyż w większości wypadków nie mamy żadnej materialnej i moralnej możliwości wyzbycia się swej narodowości. Taka zmiana uchodzi nawet powszechnie za apos-tazję. Następnie, nie może ono dotyczyć przeszłości, której nie wybieraliśmy, ale która określa jednak teraźniejszość: nie chciałem wychowania, jakie otrzymałem, a przecież właśnie to wychowanie bardziej niż cokolwiek innego wiąże mnie z ziemią rodzinną. Na koniec, ów akt przyłączenia się nie miałby wartości moralnej na przyszłość w tej mierze, w jakiej jest ona nieznana. Nie znam nawet wszystkich obowiązków, które pewnego dnia spaść mogą na mnie jako oby -watela, jakże więc mogę wyrażać na nie zawczasu zgodę.