ED (55)

150 V. Zasady wyjaśniania faktów społecznych

rzadko socjologii. Jeżeli życie zbiorowe nie wypływa z życia jednostkowego, to jednak pozostają one ze sobą w ścisłych związkach; jeżeli drugie nie wyjaśnia pierwszego, to może w każdym razie ułatwić jego wyjaśnienie. Niewątpliwe jest przede wszystkim, jak wykazaliśmy, że fakty społeczne są wytwarzane poprzez sui genem przetworzenie faktów psychicznych. Ale, ponadto, samo to przetworzenie jest nie bez analogii do procesu, jaki zachodzi w każdej świadomości indywidualnej i przetwarza stopniowo najprostsze elementy (wrażenia, odruchy, instynkty), z których jest ona początkowo zbudowana. Nie bez powodu można było powiedzieć, że samo „ja” jest społeczeństwem, podobnie jak organizm (choć w inny sposób); psychologowie wskazali już dawno na całą doniosłość czynnika asocjacji dla wyjaśniania życia duchowego. Wykształcenie psychologiczne, bardziej jeszcze niż wykształcenie biologiczne, stanowi przeto dla socjologa nieodzowną propedeutykę, ale będzie dla niego przydatne jedynie pod tym warunkiem, że wyzwoli się on od niego po jego zdobyciu i wykroczy poza nie, uzupełniając je specjalnym wykształceniem socjologicznym: winien on wyrzec się czynienia z psychologii ośrodka swoich działań, punktu, z którego należy wychodzić i do którego należy wracać, podejmując wyprawy w głąb świata społecznego. Musi on zająć stanowisko w samym sercu faktów społecznych, aby obserwować je wprost i bez pośrednictwa, nie wymagając od nauki o jednostce niczego innego poza ogólnym przygotowaniem i -w razie potrzeby - pożytecznymi radami²⁰.

²⁰ Zjawiska psychiczne mogą mieć konsekwencje społeczne jedynie wówczas, gdy są tak ściśle złączone ze zjawiskami społecznymi,

3

Ponieważ fakty z zakresu morfologii społecznej mają tę samą naturę co zjawiska fizjologiczne, należy je wyjaśniać według tej samej zasady. Jednakże z tego wszystkiego, co powiedzieliśmy, wynika, że odgrywają one w życiu zbiorowym, a tym samym w wyjaśnieniach socjologicznych, rolę zasadniczą.

Jeśli bowiem decydującym warunkiem zjawisk społecznych jest - jak wykazaliśmy - sam fakt zrzeszenia, asocjacji, zjawiska te muszą się zmieniać zależnie od form zrzeszenia, tj. sposobów zgrupowania konstytutywnych części społeczeństwa. Skoro, z drugiej strony, określony zespół, jaki przez swe łączenie powołują do życia rozmaite elementy wchodzące w skład danego społeczeństwa, tworzy jego środowisko wewnętrzne, podobnie jak zespół elementów anatomicznych rozłożonych przestrzennie w określony sposób tworzy środowisko wewnętrzne organizmów, to można powiedzieć: początku wszelkiego procesu społeczne-

że działania obu nieuchronnie się ze sobą mieszają. Tak jest w wypadku pewnych faktów społeczno-psychicznych. Funkcjonariusz jest więc siłą społeczną, ale zarazem jest jednostką. W związku z tym może posługiwać się posiadaną energią społeczną w sposób określony przez jego jednostkową naturę i wywierać wpływ na ustrój społeczeństwa. Tak właśnie bywa z mężami stanu i - jeszcze bardziej - z ludźmi genialnymi. Ci ostatni, jeśli nawet nie pełnią żadnej funkcji społecznej, czerpią z uczuć zbiorowych, jakich są przedmiotem, władzę, która jest także siłą społeczną i może być oddawana w pewnej mierze na służbę ideom osobistym. Widoczne jest jednak, że te wypadki mają charakter wyjątkowy i z tego powodu nie mogą wpływać na konstytutywne cechy rodzaju społecznego, będącego jedynym przedmiotem nauki. Ograniczenie wyłożonej wyżej zasady nie ma więc dla socjologa większego znaczenia.