ED (60)

160 V. Zasady wyjaśniania faktów społecznych

norodnością. Gdyby główne przyczyny wydarzeń społecznych znajdowały się w przeszłości, każdy lud byłby już tylko przedłużeniem tego ludu, który go poprzedzał. Różne społeczeństwa zatraciłyby swe oblicze indywidualne, stając się tylko różnymi momentami jednego i tego samego rozwoju. Ponieważ, z drugiej strony, ustrój środowiska społecznego wynika z układu agregatów społecznych (te dwa wyrażenia są nawet, w gruncie rzeczy, synonimiczne), mamy obecnie dowód, że cechami najbardziej zasadniczymi są te, które wskazaliśmy jako podstawę klasyfikacji socjologicznej.

Powinniśmy więc teraz lepiej niż poprzednio zrozumieć, jak niesłuszne jest powoływanie się na pojęcia warunków zewnętrznych i środowiska w celu oskarżenia naszej metody o szukanie źródeł życia poza samym żywym organizmem. Wprost przeciwnie, rozważania powyższe sprowadzały się właśnie do myśli, iż przyczyny zjawisk społecznych znajdują się wewnątrz społeczeństwa. To już raczej teorii, która wywodzi społeczeństwo z jednostki, można byłoby zasadnie postawić ten zarzut, gdyż wyjaśnia ona byt społeczny za pomocą bytu innego oraz (w większej lub mniejszej mierze) dedukuje całość z części. Nasze zasady do tego stopnia nie przeczą tezie o spontanicznym charakterze wszelkiej istoty żywej, że gdyby je stosować w biologii i psychologii, musiałoby się przyznać, iż również życie jednostkowe rozwija się całkowicie wewnątrz jednostki.

4

Z ustalonego przez nas zbioru zasad wypływa pewna koncepcja społeczeństwa i życia zbiorowego.

W tej sprawie istnieją dwie przeciwstawne teorie, dzielące teoretyków.

Dla jednych (np. Hobbes, Rousseau) pomiędzy jednostką a społeczeństwem ma miejsce przerwanie ciągłości. Człowiek jest przeto z natury oporny wobec życia wspólnego i podlega mu wyłącznie pod przymusem. Cele społeczne to nie tylko ogniska celów indywidualnych, jedne są z drugimi raczej sprzeczne. Toteż aby skłonić jednostkę do działania zgodnie z celami społecznymi, trzeba koniecznie wywrzeć na nią jakiś przymus; zadaniem społeczeństwa jest właśnie wprowadzenie i zorganizowanie tego przymusu. Ponieważ jednak uważa się jednostkę za jedyną rzeczywistość ludzką, organizacja mająca ją powściągać i utrzymywać w pewnych granicach musi uchodzić za sztuczną. Nie ma oparcia w naturze, ma ją bowiem gwałcić, aby zapobiec jej antyspołecznym skutkom. Jest dziełem sztuki, maszyną zbudowaną w całości ludzkimi rękami, która, jak wszystkie tego rodzaju wytwoiy, jest taka a nie inna, ponieważ ludzie tak chcieli; akt woli ją stworzył, inny akt woli może ją zmienić. Zarówno Hobbes, jak i Rousseau zdają się nie zauważać wewnętrznej sprzeczności twierdzenia, iż jednostka jest sama twórcą maszyny, której zasadniczą rolą jest przymuszanie jednostki; w każdym razie wydaje im się, że w celu usunięcia tej sprzeczności wystarczy ją ukryć przed oczami jej ofiar za pomocą zręcznego fortelu umowy społecznej.

Przeciwna zupełnie idea była źródłem inspiracji teoretyków prawa naturalnego i ekonomistów, a całkiem ostatnio - Spencera²². Według nich życie społeczne jest sponta-

²² Stanowisko Comte’a w tej sprawie jest dość eklektyczne i niejednoznaczne.