egz filozofia (12)

czowym terminem w cytowanym powyżej fragmencie jest „miara". Ogj^ rozpala się przecież i gaśnie „w miarę", co każe przypuszczać, że owa kos. miczna dynamika ognia nie iest przypadkowa i rządzi nią jakieś prawo.

Człowiek test oczywiście częścią tego kosmosu, jednym z jego elementów. Posiada jednak duszę, której Heraklit nie pojmuje już tylko - jak Jończycy -tako warunku żyaa<rwhuVałe?odkreśla jej możliwości poznania i samo-poznania. Dusza posiada w sobie rozumność, może więc w akcie relleksji ten element rozumności w sobie odkryć. „Badałem samego_sjebie"V pisze Heraklit. wskazując droj&do odkryęjąJogpsu; warto jednak podkreślić, że owo samopoznanie jest ciągłym procesem, bowiem nie da się zgłębić granic du szy, gdyż tak głęboki jest jej logos, rosnący sam przez się. Odkrywszy ten /o gos duszy. Heraklit stwierdza, że należy szukać przejawów.logosu w otacza jącej go zmienności, przecież ogień zapala się i gaśnie „w miarę", to znacz zgodnie z jakimś porządkiem, rozumem, prawem. Wychodząc od samopo znania, można dojść do poznania tego, co rządzi wszystkim poprzez wszyst ka Heraklit stwierdza, że wysłuchawszy logosu (słoWo „logos* oznacza za równo „rozum", jak i „słowo") trzeba przyznać, że ^zystkojestjednym.

Wszystko dzieje się zgodnie z tym logosem, jest on więc nąio golniętym pjawemjdraamicznej strukturyjwiata. jipj^określony zostaje jako to, co wspólne i powszechne a co uobecnia się tylko dla ludzi - jak mówi - czuwających. śpiący z kolei nie są w stanie uczestniczyć w' tym, co ogólne, i uważają. że świat jest dla każdego różny. Ta sugestywna heraklitejska metafora czuwających i śpiących pozwala ukazać dyyie drogi ludzkiego myślenia o rzeczywistości. Jedną kroczą ci, którzy widzą tylko zmieniającą się, chaotyczną i zrelaty wizowaną do podmiotu rzeczywistość jawną (śpiący), drugą zaś wędrują ci, którzy w tej wielości potrafią dostrzec niejawną jedność, czyli powszechny i wspólny logos (czuwający). Zdaniem Heraklita tych pierwszych jest wielu, t\».h drugich zaś bardzo mało. Podstawowy nakaz moralny, jaki wypływa z nauk Heraklita. można wyrazić, przytaczając jeden z jego fragmentów: „Nie im leży tak postępować i mówić, jakbyśmy byli w uśpieniu".

Często w literaturze przeciwstawia się sobie filozofie Heraklita i Parme-mdesa z Elci, twierdząc, że zajmowali oni biegunowo odmienne stanowiska. Wydaje się jednak, że Heraklitejska koncepcja logosu bliska jest koncepcji prawdy, którą wyłożył Parmomłe,. Myśliciel ten związany z Ele* ^naP^,sal P°*mat lozofkzny O naturze, który w ogromnym stopniu wpłyn^