etno (26) []

nie można usnąć xa zadowalającą. To nie poczucie „synów” wobec zabitego „ojca” (totemu), leci otw^^S się po ustanowieniu egzogamii możliwość wymiany i dóbr materialnych między dwiema ludzkimi grupami ** nowi przesłankę powstania społeczeństwa.

Jako przykład mitu „socjogennego” może nam historia zawierania małżeństw przez synów \3f ki Kruka u Koriaków i Itclmenów. Chodzi tu pnewaJ.* o zawarcie kolejno dwóch małżeństw: najpierw mniej, p? niej bardziej udanego. Pierwsze małżeństwo jest w przypadkach kazirodcze. Ememkut żeni się ze swą rodso^ siostrą Jinianaut, po czym, napiętnowany, zamienia 2 siostrami-żonami z nie wiadomo skąd przybyłym obcpj człowiekiem, wydając zarazem swoją drugą siostrę za foj. ta tego ostatniego lub biorąc jego siostrę za żonę dla nr*, go młodszego brata. Spotyka się warianty mitu, w których małżeństwu z rodzoną siostrą przeciwstawione jest krzy. żowe małżeństwo kuzynowskie Ememkuta ze stryjeczna (cioteczną) siostrą Kylu i — odpowiednio — małżeństw; Jinianaut z Ilią — bratem Kylu. Krzyżowe małżeństwo | kuzynowskie jest klasyczną formą mariażu, będącą skat. kiem dualnej egzogamii. Jednak ze względu na to, fc małżeństwa z kuzynami były u Koriaków zabronione jt ko zbyt bliskie,,znane są warianty, w których małżeństwa Ememkuta z Kylu, Jinianaut z Ilią uważane są za nieudaną próbę, po której winna nastąpić wymiana kobiet i „obcym" ludem.

Praprzodkowie, pierwsi ludzie, występują w wielu mitologiach jako brat i siostra, co zresztą nie jest wspomnieniem o pierwotnych więzach krwi łączących rodziną. Jest to wyobrażenie naturalne, wynikające z faktu, że ludzkość wywodzi się z jednego rodu. Biorąc pod uwagę „metaforyczne” wzajemne przenikanie się w archaicznych mitologiach „natury” i „kultury”, nie należy się dziwić, że dzieci Kruka zawierają udane małżeństwa z istotami persooifi-kującymi i kontrolującymi pogodę i zajęcia morskie (Judzie chmur” itp.).

Tak więc, pochodzenie „wspólnoty społecznej” zbiegało się z „uspołecznieniem” sił przyrody, które stawały się jej częścią. Takie wyobrażenie zgodne jest z totemizmem, który przetrwał zresztą ,u północno-wschodnich paleoujttót tylko w postaci przeżytków. Przy okazji warto wspomnioł,

„ i*równo u paleoa*i»tów, jak i w mitach l hotelach ca-ligo dosłownie świata znana jest fabuła o zdobyciu, utracie ni skutek naruszenia tabu I ponownym zdobyciu (po zwycięskim przejściu odpowiednich prób) totemicznej (zwW-P^cej) małżonki, przynoszącej mątowi określone dobra (swiersąta morskie, jeśli jest to kobieta-mors. miód — ciH jest pszczołą Itp.). W małżeństwie ze zwierzęciem,

• więc z „obcym" rodem totemicznym, wyraża się więc rwy kła egzogamii*-

Przeciwnie — Incest, a więc pogwałcenie egzo-gimu. niezmiennie prowadzi w mitach do naruszenia nie-rbędnych kontaktów społecznych oraz kontaktów z naturą, do rozłączenia zazwyczaj powiązanych ze tobą obiektów natury. Na mocy żywiołowego metaforycznego paraielizmu różnorodnych mitologicznych „kodów”, pogwałcenie egzogamii (lub — odwrotnie — endogamii, a więc zakazu zawierania zbyt .odległych małżeństw) często koreluje w mitach z pogwałceniem rytualnej ciszy, z zaćmieniem Słońca tub Księżyca, powoduje wiele Innych zakłóceń i katastrof. Interesujące tego przykłady przytacza Levi-Strauss z dziedziny folkloru Indian południowoamerykańskich, W. A. Lcssa — z folkloru mikronezyjsklego, Stanner — z australijskiego. W micie Murinbatów bardzo wyrazisty przykład znajdujemy w postaci syna tęczowego węża, swego rodzaju ..australijskiego Edypa", który gwałci swe siostry i śmiertelnie rani ojca.

Właśnie stosunki rodzinno-rodowe, jak to przekonywająco wykazał Lćvi-Strauss, najczęściej stanowią w strukturze mitologicznej rodzaj szkieletu konstrukcyjnego, tak że nie tylko incest, ale również pogwałcenie przez pobratymców wzajemnych obowiązków (tj. tych „stosunków wymiennych", które stanowią podstawę łączenia rodów w plemię) bardzo często stanowi zarzewie konfliktu w mitach. Warto wspomnieć, że bohaterowie kulturowi bardzo często dopuszczają się podobnych naruszeń, przede wszystkim — incestu (dotyczy to zwłaszcza tricksterów, błazeń-skich dublerów bohaterów kulturowych), co — jak już wskazywaliśmy — tłumaczy się częściowo przeniesieniem akcji w czasy mityczne. Istotą rzeczy jest to, że incest i innego rodzaju zakłócenia porządku społecznego (np. pogwałcenie przez Kruka zasad podziału zdobyczy, podziału pracy według płci, zmiana płci itp.) są źródłem chaosu.

249