etno (5) []

ną. Widoma „zaradność** myślenia mitologicznego, rozwiązującego liczne zadania logiczne —- wprawdzie nieco nieporadnie i częstokroć „okrężnymi" drogami, ale jednak rozwiązującego — zmusza do rewizji problemu „nlcprak-tyczności" tego myślenia (w rozumieniu Lóvi-Bruhla), j*. go „prymitywizmu**, nie pozwala jednak na odrzucenie jego archaicznej genezy.

Archaicznej proweniencji myślenia mitologicznego nie wyklucza nawet to, że jego elementy — jako elementy my. ślenia konkretnego, obrazowo-zmysłowego, słabo oddzielonego od sfery emocjonalnej, skierowanego na godne naśladowania zsakralizowane „wzorce" — można odnaleźć również w społeczeństwach o bardzo rozwiniętej cywilizacji.

Równocześnie poznawcze możliwości myślenia mitologicznego (zwłaszcza jego szczególna „pełność", powstała przez włączenie zalążków emocjonalno-intuicyjnych) oraz historyczne współistnienie myślenia mitologicznego z naukowym nie pozwalają widzieć w pierwszym (mitologicznym) wyłącznie niedoskonałego poprzednika drugiego. Metoda diachroniczna jest tu prawidłowa, ale niewystarczająca; w pewnym oderwaniu od niej (a zatem również od złożoności i synkretyzmu) możemy badać myślenie mitologiczne i mvślenie naukowe synchronicznie, jako dwa logiczne „typy" lub „poziomy**, co rzeczywiście czynią Lćvy--Bruhl, Cassirer I Levi-Strauss (zarówno aspekt diachro-niczny, jak i synchroniczny są nieodmiennie schematyczne).

Badając wzajemny stosunek myślenia naukowego I mitologicznego na płaszczyźnie synchronicznej można stwierdzić, że uogólnienie naukowe oparte jest na zasadzie logicznej hierarchii od konkretu do abstrakcji i od przyczyn do skutków, podczas gdy uogólnienie w myśleniu mitologicznym operuje kategoriami konkretnymi i osobowymi. które wykorzystuje w charakterze znaków, tak k hierarchii przyczyn i skutków odpowiada hipostazowanle. hierarchia sił i istot mitologicznych majaca wartościujące pod względem semantycznvm znaczenie. Klasyfikacje naukowe ocierają sie na zasadzie przeciwstawiania reguł wewnętrznych, mitologiczne natomiast powstają na gruncie wtórnych cech zmysłowych, nieodłącznych od samych obiektów. To, co w analizie naukowej objawia się jako

podobieństwo bądi odmienny rodzaj stosunków, w mlto-logii sprawia wrażenie tożsamości; wyodrębnienie zaś w iiukowoj analizie cech obiektu jest w mitologii równoznaczne z podziałem na części.

Zgodnie s powyższym, pojęciu prawa naukowego przeciwstawiane są konkretne obrazy osobowe I pojedyncze zdarzenia, zasadzie naukowej — „początek" w czasie, zaś procesowi przyczynowo-skutkowemu — materialna metamorfoza. W nauce struktury są pierwotne w stosunku do zdarzeń, natomiast w micie struktury zostały zrodzone przez zdarzenia. J. M. Łotman i B. A. Uspienski, przyrównując mit do języka imion własnych (w ślad za H. Usencrem i O. Frcjdenberg), słusznie zauważają, że metajęzykowi opisu naukowego odpowiada w opisie mitologicznym swego rodzaju meta tekst, w którym język opisu i opisywany out są izomorficzne (zob. przyp. 138/1).

Lćvy-Bruhl uważał, że elementy afektywne w myśleniu pierwotnym zastępują inkluzje i ekskluzje logiki, w wyniku czego powstają mistyczno-magiczne partycypacje, tym samym więc logika pierwotna ignoruje „prawo wyłączonego środka". Levi-Strauss natomiast, jak już stwierdziliśmy, wykazał, że pierwotna logika, dzięki swoim szczególnym właściwościom, zdolna jest rozwiązywać zadania analogiczne do tych, jakie rozstrzyga logika oparta na zasadach naukowych. W przeciwieństwie do klasycznej nauki XIX—XX w. (w nauce współczesnej widzi Levi-•Strauss tendencje do przeceniania metod jakościowych i klasyfikacji według cech wtórnych), logika mitologiczna ma charakter metaforyczny, symboliczny i posługuje się niezbędnym zasobem środków znajdujących się „pod ręką", występujących bądi jako materiał, bądi jako instrument, podlegających okresowej kalejdoskopowej rearanża-cji, znak spełnia zaś w tej reorganizacji rolę operatora. W odróżnieniu od naukowej, logika mitologiczna korzysta l „okrężnych" dróg, które Lóvi-Strauss dowcipnie nazwał bricołage.

Logika mitologiczna szeroko stosuje przy tym binarne (dwuelemen to we) opozycje cech zmysłowych, przezwyciężając w ten sposób „ciągłość" percepcji otaczającego świata przez wyodrębnienie dyskretnych „kadrów" ? przeciwstawnymi znakami. Kontrasty te stopniowo coraz bardziej aę semantyzują i ideologizują, przybierając różnorodne for-