img003

H PODSTAWY TECHNIK MIKROSKOPOWYCH

obudowa źródła światła

rewolwer

przystawka

fotograficzna

binokular

obiektyw

stolik

przedmiotowy

kondensor

podstawa

•mikro-1 mikrometryczna

zasuw kondensora

przesłona

ttyc. 1.1. Schemat budowy współczesnego mikroskopu świetlnego

1.1.2. Zespół optyczny

W skład zespołu optycznego wchodzą:

•    źródło światła. Mikroskopy badawcze posiadają wbudowane w podstawę własne źródło światła (żarówkę) o regulowanej jaskrawości świecenia, wyposażone w przesłonę. Mikroskopy szkolne wyposażone są w dwustronne lusterko mogące obracać się we wszystkich płaszczyznach. Za jego pośrednictwem można korzystać z zewnętrznych źródeł światła (światło dzienne luli lampa);

•    filtry. Mikroskopy badawcze wyposażone są w kilka barwnych filtrów (niebieski, zielony, żółty, czerwony), pomocnych przy kontrastowaniu obrazu mikroskopowego i przy wykonywaniu mikrofotografii, a także w filtr ciemny, zmniejszający jaskrawość obra/u pr/y mniejszych powiększeniach;

•    przesłona, umieszczona z reguły przed (pod) kondensorem pozwala na regulację jasności pola widzenia i kontrastowości obrazu:

•    kondensor. Jest to układ soczewek skupiający wiązkę promieni świetlnych wysyłanych ze źródła światła w celu optymalnego oświetlenia pola widzenia w preparacie. Apertura numeryczna kondensora powinna być zgodna z aperturą obiektywu (patrz dalej). Kondensor można przesuwać pionowo za pomocą odrębnego pokrętłu, co umożliwia dodatkową regulację jaskrawości oświetlonego pola widzenia:

•    obiektyw — jeden z dwóch (oprócz, okularu) elementów tworzenia obrazu powiększonego. Jest to układ soczewek dobranych w ten sposób, aby zniwelować wady optyczne pojedynczej soczewki: aberrację sferyczną i chromatyczną¹.

W zależności od stopnia i sposobu korekcji tych wad wyróżnia się kilka typów obiektywów:

—    obiektywy monochromatyczne: ze skorygowaną aberracją chromatyczną w zakresie określonej części widma światła białego;

—    obiektywy achromatycznc: ze skorygowaną aberracją chromatyczną w zakresie środkowej części widma światła białego:

—    obiektywy planachromatyczne: jw.. z dodatkowo skorygowaną aberracją sferyczną:

—    obiektywy apochromatycznc: ze skorygowaną aberracją chromatyczną w zakresie prawic całego widma światła białego;

— obiektywy planapochromatycznc: jw.. / dodatkowo skorygowaną aberracją sferyczną. Obiektywy planachromatyczne i planapochromatycznc pozwalają na korzystanie z dużego pola widzenia i okularów o znacznych powiększeniach.

Obiektywy można również podzielić na tzw. obiektywy suche (małych i średnich powiększeń) oraz obiektywy immersyjne (dużych powiększeń). Przy używaniu tych ostatnich należy wypełnić przestrzeń pomiędzy preparatem a soczewką czołową obiektywu olejkiem immersyjnym. którego współczynnik załamania światła jest taki sam. jak współczynnik szkła. Unika się w ten sposób ugięcia (dyfrakcji) promieni świetlnych na granicy szkła i powietrza, które przy dużych powiększeniach niekorzystnie wpływa na jakość obrazu.

Na obudowie każdego obiektywu znajdują się podstawowe dane dotyczące jego charakterystyki: powiększenie oraz apertura numeryczna (patrz dalej). Najczęściej stosowane powiększenia obiektywów to: 5. U). 20. 40 X (suche). 60 i 90-100 X (immersyjne);

•    pośrednie układy optyczne. Pomiędzy obiektywem a okularem znajdują się zazwyczaj tzw. pośrednie układy optyczne, zależne od typu i konstrukcji mikroskopu. Najczęściej spotykamy zwierciadłu załamujące promienie świetlne pod określonym kątem, zgodnym z kątem załamania lubusa. W mikroskopach badawczych montuje

'Aberracja sferyczna poszczególne współosiowe Mrcfy soczewki nieznacznie ró/my sic swoimi ogniskowymi; powoduje to w efekcie nieostrość obrazu. Aberracja chromatyczna — współczynnik załamania światła materiału soczewki zmienia sic w zależności od długości przechodzącej przez soczewkę fali świetlnej; efektem tegt jest rozszczepienie przechodzącego światła białego i pojawienie się barwnych obwódek wokół konturów obrazu co pogarsza jego jakość.