img005

o PODSTAWY TECHNIK MIKROSKOPOWYCH

się także układy pryzmatów lub półprzcpuszczalnych luster, rozdzielających promienie na dwie odrębne wiązki dające laki sam obraz: jedna skierowana jest do okułam, a druga do połączonego /. mikroskopem urządzenia peryferyjnego (np. aparat fotograficzny. kamera filmowa, widcokamera). Mogą się tu również znajdować soczewki dodatkowo powiększające obraz odbierany przez urządzenie peryferyjne bądź przez okular, okular: ostatni element zespołu optycznego. Jest to układ soczewek działający na zasadzie łupy. za pomocą którego oglądany jest obraz mikroskopowy. Powiększenie okularu (5-15 X) oznaczone jest na jego obudowie. Specjalną odmianę stanowią okulary zapewniające szczególnie duże pole widzenia. W najprostszych mikroskopach szkolnych stosuje się pojedynczy okular. W mikroskopach badawczych używa się okularu podwójnego (binokularu) o regulowanym rozstawie, który umożliwia wygodniejsze i mniej męczące wzrok obuoczne oglądanie obrazu.

Elementy składowe mikroskopu świetlnego przedstawia ryc. 1.1.

1.2. Teoria mikroskopu

.2.1. Powstawanie obrazu mikroskopowego Bieg promieni świetlnych oraz sposób powstawania obrazu w mikroskopie optycznym nftlul przedstawiony na ryc. 1.2.

lak wynika z układu optycznego mikroskopu, powstający obraz jest pozorny, powiększony i odwrócony.

.2.2. Powiększenie całkowite mikroskopu

()blicza się je. mnożąc powiększenie obiektywu przez powiększenie okularu i ewen-iialnie przez powiększenie pośredniego układu optycznego. W praktyce, całkowite powiększenia mikroskopów świetlnych mieszczą się w zakresie od 10 do 1500 X.

.2.3. Zdolność rozdzielcza mikroskopu

Jakość obrazu oraz ilość informacji możliwych do uzyskania na jego podstawie u/.a-•żniona jest nic tylko od użytego powiększenia, ale przede wszystkim od tzw. zdolności u/dziclczej układu optycznego.

Zdolność rozdzielcza mikroskopu jest to najmniejsza odległość dzieląca dwa pun-ty. które w obrazie mikroskopowym dostrzegane są oddzielnie. Wyraża się ją w jed-oslkach długości. Im mniejsza jest ta odległość, tym lepsza jest zdolność rozdzielcza kładu optycznego i tym więcej informacji zawartych jest w obrazie mikroskopowym. V praktyce oznacza to również, żc lepsza zdolność rozdzielcza umożliwia stosowanie większych powiększeń.

Zdolność rozdzielcza jest cechą wszystkich urządzeń tworzących obraz — a zatem ie tylko mikroskopu świetlnego, lecz również mikroskopów elektronowych, a także met. teleskopów itp., choć w przypadku tych ostatnich wyraża się ją inaczej.

Zdolność rozdzielczą mikroskopu określa wzór:

d

(1)

Ryc. 1.2. Przebieg promieni świetlnych i powstawanie obrazu w mikroskopie świetlnym

0,61 X

= — -—. gdzie:

r\

X = długość lali tworzącej obraz (np. światła dla mikroskopu świetlnego);

A= apertura numeryczna obiektywu mikroskopu, obliczana wg wzoru:

(2)    A = n • sin Ot. gdzie:

n = współczynnik załamania fali tworzącej obraz charakteryzujący środowisko za warte pomiędzy preparatem a soczewką obiektywu (w mikroskopach świetlnych jes to szkło lub powietrze):

a = kąt pomiędzy osią optyczną obiektywu a najbardziej skrajnym promieniem wpa dającym do jego soczewki czołowej przy prawidłowym zogniskowaniu układu (ryc. 1.3, Zarówno pierwszy, jak i drugi czynnik wpływający na wartość apertury numerycz nej obiektywu wyraża się liczbami, które mieszczą się w stosunkowo wąskim zakresi (n = I lub 1.56 przy zastosowaniu olejku immersyjnego; cx = 75-85* w obiektywac dużych powiększeń). Wartości apertury numerycznej wynoszą zatem dla najdoskonal