img003

H PODSTAWY TECHNIK MIKROSKOPOWYCH

obudowa Źródła światła

przystawka

fotograficzna

stolik

przedmiotowy

podstawa

makro-1 mikrometryczna

kondensora

przesłona

Kyc. I.I. Schemat budowy współczesnego mikroskopu świetlnego

1.1.2. Zespół optyczny

W skład zespołu optycznego wchodzą:

•    źródło światła. Mikroskopy badawcze posiadają wbudowane w podstawę własne źródło światła (żarówkę) o regulowanej jaskrawości świecenia, wyposażone w przesłonę. Mikroskopy szkolne wyposażone są w dwustronne lusterko mogące obracać się we wszystkich płaszczyznach. Za jego pośrednictwem można korzystać z zewnętrznych źródeł światła (światło dzienne lub lampa);

•    filtry. Mikroskopy badawcze wyposażone są w kilka barwnych filtrów (niebieski, zielony, żółty, czerwony), pomocnych przy kontrastowaniu obra/u mikroskopowego i przy wykonywaniu mikrofotografii, a także w filtr ciemny, zmniejszający jaskrawość obrazu przy mniejszych powiększeniach;

•    przesłona. umieszczona z reguły pr/.ed (pod) kondensorem pozwala na regulację jasności pola widzenia i kontrastowości obrazu:

•    kondensor. Jest to układ soczewek skupiający wiązkę promieni świetlnych wysyłanych ze źródła światła w celu optymalnego oświetlenia pola widzenia w preparacie. Apcrtura numeryczna kondensora powinna być zgodna z aperturą obiektywu (patrz dalej). Kondensor można przesuwać pionowo za pomocą odrębnego pokrętła, co umożliwia dodatkową regulację jaskrawości oświetlonego pola widzenia:

•    obiektyw — jeden z dwóch (oprócz okularu) elementów tworzenia obrazu powiększonego. Jest to układ soczewek dobranych w ten sposób, aby zniwelować wady optyczne pojedynczej soczewki: aberrację sferyczną i chromatyczną¹.

W zależności od stopnia i sposobu korekcji tych wad wyróżnia się kilka typów obiektywów:

—    obiektywy monochromatyczne: ze skorygowaną aberracją chromatyczną w zakresie określonej części widma światła białego;

—    obiektywy achromatycznc: ze skorygowaną aberracją chromatyczną w zakresie środkowej części widma światła białego:

—    obiektywy plan achromatycznc: jw.. z. dodatkowo skorygowaną aberracją sferyczną;

—    obiektywy apochromatycznc: ze skorygowaną aberracją chromatyczną w zakresie prawic całego widma światła białego;

—    obiektywy planapochromatycznc: jw.. / dodatkowo skorygowaną aberracją sferyczną. Obiektywy planachromaiyczne i planapochromatycznc pozwalają na korzystanie /. dużego pola widzenia i okularów o znacznych powiększeniach.

Obiektywy można również podzielić na tzw. obiektywy suche (małych i średnich powiększeń) oraz obiektywy immersyjne (dużych powiększeń). Przy używaniu tych ostatnich należy wypełnić przestrzeń pomiędzy preparatem a soczewką czołową obiektywu olejkiem immersyjnym. którego współczynnik załamania światła jest taki sam. jak współczynnik szkła. Unika się w ten sposób ugięcia (dyfrakcji) promieni świetlnych na granicy szkła i powietrza, które przy dużych powiększeniach niekorzystnie wpływa na jakość obrazu.

Na obudowie każdego obiektywu znajdują się podstawowe dane dotyczące jego charakterystyki: powiększenie oraz apcrtura numeryczna (patrz dalej). Najczęściej stosowane powiększenia obiektywów to: 5. U). 20. 40 X (suche). 60 i 90-100 X (immersyjne):

•    pośrednie układy optyczne. Pomiędzy obiektywem a okularem znajdują się zazwyczaj tzw. pośrednie układy optyczne, zależne od typu i konstrukcji mikroskopu. Najczęściej spotykamy zwierciadłu załamujące promienie świetlne pod określonym kątem, zgodnym z kątem załamania lubusa. W mikroskopach badawczych montuje

1

Aberracja sferyczna poszczególne współosiowe strefy soczewki nieznacznie rń/my sic swoimi ogniskowymi; powoduje lo w elekcie nieostrość obrazu. A be misia chromatyczna — współczynnik załamania światła materiału soczewki zmienia się w zależności od długości pi/cchod/ąccj przez soczewkę fali świetlnej; efektem legi jest rozszczepienie przechodzącego światła białego i pojawienie się barwnych obwiniek wokół konturów obrazu co pogarsza jego |ako<ć