img012 (2)

„Nie ma w Europie kraju...”

Albania jest jednym z najważniejszych graczy na europejskim ryn-ku przemytu, „prania" brudnych pieniędzy i działania zorganizowanych grup przestępczych Publikowane kolejno raporty*¹ pokazują zupełnie jednoznacznie, że kraj ten znajduje się na niezwykle popularnym szlaku szmuglcrskim i Stanowi jedno z jego kluczowych ogniu-; położenie geograficzne czyni zeń „ważny most dla przestępczych interesów rozciągających się od Europy Zachodniej aż do Azji i Afryki"”. Narkotyki trafiają tu zwykle z Turcji i Macedonii, a dalej (przez Pogradcc, Elba-san, Kavaja i Durres) przemycane są drogą morską do włoskich portów w Bari i Ankonic. Terytorium Albanii jest też często wykorzystywane jako bardzo dogodna baza przerzutu ludzi: przestępców, osób pozbawionych prawa do wjazdu na obszar państw Unii Europejskiej, kobiet zmuszanych do prostytucji oraz nielegalnych imigrantów, najczęściej Kurdów z Turcji i Iraku. Próbując przedostać się do Europy Zachodniej - zazwyczaj via Włochy - ryzykują oni przeprawę morską, wchodząc na pokład wszelkich jednostek pływających, które utrzymują się na wodzie. Skutkuje to notowanymi nader często przypadkami utonięć: w samym 1999 roku pochłonęły one 173 ofiary. Tylu zdołano się doliczyć I byłaby to być może sprawa z zakresu międzynarodowej kryminalistyki. tylko częściowo interesująca dla antropologii, gdyby nie jeden fakt. Wspomniane raporty oznajmiają bowiem, że jednym z czynników decydujących o wysoce przestępczym charakterze współczesnej Albanii jest Kanun.

Kanun - cóż to takiego? Językoznawcy każą odwoływać się do antycznych źródeł tego terminu, od sumeryjskiego gi, poprzez akadyjski quanu i hebrajski quane do greckiego kanna, czyli reguły, standardu (identyczny termin funkcjonował także w państwie Osmanów, sułtana Sulejmana I nazywano Kanun, Prawodawcą). Mówiąc najbardziej ogólnie, nazwa ta odnosi się do rozbudowanego zbioru praw zwycza-

Patrz np.: Aibjitu Siatcofthe Salion. part II, ww.css.uwe.ac.uk/Kosow^Alba-nia2.htm.

” Patrz: www,safcworld.org.uk.

96 PrEFABRYKACIA 7MDYCII. PROMOCJA DZIEDZICTWA

jowych. Obejmując.¹ ponad 500 zasad, Kanun reguluje najistotniejsze wymiary życia społecznego - rodzinę, pracę, małżeństwo, narodziny, śmierć, gościnność, dziedziczenie. Dotyczy zatem fundamentów życiu, zarówno jednostek, jak i rodzin oraz całych klanów. Przez długie stulecia reguły owe przekazywano z pokolenia na pokolenie, a badacze nic wahali się przed poszukiwaniem źródeł Kanunu w czasach starożytnego Rzymu albo jeszcze wcześniej, co czyniłoby zeń najstarszy system prawny w Europie. Prawo zwyczajowe cechowała zaskakująca jedność, podstawowe dla niego instytucje obowiązywały w różnych regionach, rady starszych i zgromadzenia zbierały się w jego imieniu na północy i południu dzisiejszej Albanii.

Najważniejszą wersją praw wchodzących w skład Kanunu stał się zbiór skodyftkowany w końcu XV wieku przez księcia Lęka Dukagjini i obowiązujący w podległych mu ziemiach, to jest w okolicach miasta Szkodra i na obszarze dzisiejszego Kosowa. Dzięki wytrwałej pracy Shtjefena Gjcęov, kosowskiego franciszkanina, zbieracza „starożytności ludowych", a przy tym piewcy albańskiego języka i kultury, stare reguły wchodzące w skład Kanunu zostały po raz pierwszy zebrane i uporządkowane. Owocem jego znojnej (niewiele tu znaczy, że amatorskiej) pracy terenowej była publikacja we franciszkańskim piśmie „Hylli i Drites" kolejnych fragmentów kodeksu, począwszy od roku 1913. Po śmierci (»jeęova z rąk Serbów w 1929 roku, jego pracę ukończył inny franciszkanin. Wreszcie, w 1933 roku. 1263 paragrafy podzielone na 12 tomów wydano w Szkodr/c |xxl wspólnym tytułem Kanton iLekc Dukagjinit. Badaczy zdumiewa fakt, że Kanun przetrwał tyle stuleci i burz dziejowych: długotrwały, trwający niemal pięćset lat, ucisk państwa osmańskiego, kolejne powstania, interwencje obcych armii i przemarsze wojsk sąsiadów, władzę pierwszego niepodległego rządu łsmaila Qcmala w latach 1912-1914, zwierzchnictwo włoskie, rządy króla Zogu, niemiecką obecność podczas 11 wojny światowej, wreszcie najbrutalniejszy komunistyczny autorytaryzm pod wodzą Emera 1 lo-dży; który obywatelom swojego państwa l>ezwzględnic zakazał kierowania się regularni Kanunu.

Jak powiedziałem, Kanun miał porządkować cały bieg życia. Dlatego reguły o charakterze kardynalnym mieszają się w nim z zasadami

„Nic ma w Europie kraju..." 97