img012 (2)

„Nie ma w Europie kraju...”

Albania jest jednym z najważniejszych graczy na europejskim rynku przemytu, „prania" brudnych pieniędzy i działania zorganizowanych grup przestępczych Publikowane kolejno rajx>rty’² pokazują zupełnie jednoznacznie, że kraj ten znajduje się na niezwykle popularnym szlaku szmuglerskim i stanowi jedno z jego kluczowych ogniu-; położenie geograficzne czyni zeń „ważny most dla przestępczych interesów rozciągających się od Europy Zachodniej aż do Azji i Afryki"”. Narkotyki trafiają tu zwykle z Turcji i Macedonii, a dalej (przez Pogradcc, Elba-san, Kavaja i Durrćs) przemycane są drogą morską do włoskich portów w Bari i Ankonic. Terytorium Albanii jest też często wykorzystywane jako bardzo dogodna baza przerzutu ludzi: przestępców, osób pozbawionych prawa do wjazdu na obszar państw Unii Europejskiej, kobiet zmuszanych do prostytucji oraz nielegalnych imigrantów, najczęściej Kurdów z Turcji i Iraku. Próbując przedostać się do Europy Zachodniej - zazwyczaj na Włochy - ryzykują oni przeprawę morską, wchodząc na pokład wszelkich jednostek pływających, które utrzymują się na wodzie. Skutkuje to notowanymi nader często przypadkami utonięć: w samym 1999 roku pochłonęły one 173 ofiary. Tyłu zdołano się doliczyć. I byłaby to być może sprawa z zakresu międzynarodowej kryminalistyki. tylko częściowo interesująca dla antropologii, gdyby nie jeden fakt. Wspomniane raporty oznajmiają bowiem, że jednym 2 czynników decydujących o wysoce przestępczym charakterze współczesnej Albanii jest Kanun.

Kanun - cóż to takiego? Językoznawcy każą odwoływać się do antycznych źródeł tego terminu, od sumeryjskiego g/, poprzez akadyjski quanu i hebrajski ątiane do greckiego kanna, czyli reguły, standardu (identyczny termin funkcjonował także w państwie Osmanów, sułtana Sulcjmana 1 nazywano Kanun, Prawodawcą). Mówiąc najbardziej ogólnie, nazwa ta odnosi się do rozbudowanego zbioru praw zwycza-

'• Patrz np.: Albatta Stateof tbe Sattort. pan II, www.est. uwc. k.uk’KosovtVAIHa• nia2.htm.

” Patrz: www.tafcworld.org uk.

96 PaEFABRYKACJA TRADYCJI, PROMOCJA OZIEDZiCTWA

jowych. Obejmujący ponad 500 zasad. Kanun reguluje najistotniejsze wymiary życia spolce?nego - rodzinę, pracę, małżeństwo, narodziny, śmierć, gościnność, dziedziczenie. Dotyczy zatem fundamentów życiu, zarówno jednostek, jak i rodzin oraz całych klanów. Przez długie stulecia reguły owe przekazywano z pokolenia na pokolenie, a badacze nic wahali się przed poszukiwaniem źródeł Kanunu w czasach starożytnego Rzymu albo jeszcze wcześniej, co czyniłoby zeń najstarszy system prawny w Europie. Prawo zwyczajowe cechowała zaskakująca jedność, podstawowe dla niego instytucje obowiązywały w różnych regionach, rady starszych i zgromadzenia zbierały się w jego imieniu na północy i południu dzisiejszej Albanii.

Najważniejszą wersją praw wchodzących w skhul Kanunu stał się zbiór skodyfikowany w końcu XV wieku przez księcia Lęka Dukagjini i obowiązujący w podległych mu ziemiach, to jest w okolicach musu Szkodra i na obszarze dzisiejszego Kosowa. Dzięki wytrwałej pracy Shtjefena Gjcęov, kosowskiego franciszkanina, zbieracza „starożytności ludowych", a przy tym piewcy albańskiego języka i kultury, stare reguły wchodzące w skład Kanunu zostały po raz pierwszy zebrane i uporządkowane. Owocem jego znojnej (niewiele tu znaczy, że amatorskiej) pracy terenowej była publikacja we franciszkańskim piśmie „Hyłli i Drites" kolejnych fragmentów kodeksu, począwszy od roku 1913. Po śmierci (»jcęova z rąk Serbów w 1929 roku, jego pracę ukończył inny franciszkanin. Wreszcie, w 1933 roku. 1263 paragrafy podzielone na 12 tomów wydano w Szkodr/c jxxl wspólnym tytułem Kanimi iLeke Duhagjinit. Badaczy zdumiewa fakt, że Kanun przetrwał tyle stuleci i burz dziejowych: długotrwały, trwający niemal pięćset lat, ucisk państwa osmańskiego, kolejne powstania, interwencje obcych armii i przemarsze wojsk sąsiadów’, władzę pierwszego niepodległego rządu Ismaila Qcmala w latach 1912-1914, zwierzchnictwo włoskie, rządy króla Zogu, niemiecką obecność podczas 11 wojny światowej, wreszcie najbrutalniejszy komunistyczny autorytaryzm pod wodzą Emera 1 lo-dży, który obywatelom swojego państwa bezwzględnie zakazał kierowania się regularni Kanunu.

Jak powiedziałem, Kanun miał porządkować cały bieg życia. Dlatego reguły o charakterze kardynalnym mieszają się w nim z zasadami

.Nie ma w Europie kraju..." 97