IMG05

16

JANUSZ TRUPINDA

w 1276 r .. kiedy Zantyr jeszcze funkcjonował, zamek małborski był już też zbudowany²³. Zdaniem tego badacza pierwszy komtur małborski, Henryk yon Wilnowe (Wildenau), przybył do Malborka już na początku kwietnia 1276 roku.

Podobnego zdania był Conrad Steinbrecht, który wprawdzie pierwotnie datował budowę Zamku Wysokiego na przełom XIII i XIV wieku²³, ale później, opierając się na analogiach z Elbląga, Lochstedt i Bał¹ gi, przesunął datę podjęcia budowy na rok 1270²¹ Od początku była to dla niego budowla murowana.

Bernhard Schmid proces powstawania zamku w Malborku rozbił na kilka faz:

-    1274, najpóźniej 1275 r. — rozpoczęcie wznoszenia tymczasowej drewnianej siedziby dla konwentu i założenie ogrodu.

-    27 kwietnia 1276 r. - przywilej dla miasta Pierwsze cegielnie i kładzenie fundamentów pod zamek.

-    1279 r. — budowa skrzydła północnego Zamku Wysokiego.

-    1280 r. - ukończenie pierwszej budowli i osadzenie konwentu^{2 3 41}.    ¹

W późniejszych pracach wybitny konserwator malborskiego zamku nieco zmodyfikował swoje poglądy (m.in. zaprzeczył istnieniu pierwszego, drewniano-ziemnego grodu), które w syntezie wieńczącej niejako jego zainteresowanie Malborkiem (ukazała się już po śmierci badacza) przybrały następującą postać:

-    1271-1273 - prace przygotowawcze,

-    1274-1275 - budowa murów obronnych,

-    1276-1279 - budowa skrzydła północnego,

-    1279-1280 - wykończenie sklepień i wystroju wewnętrznego²⁶.

Za starszą literaturą przedmiotu przejął pogląd na omawianą problematykę Karol Górski. Nie uzasadnił on właściwie swojego stanowiska. Opowiedział się tylko za rokiem 1274 jako datą założenia „siedziby warownej w Malborku”²’.

>X’ interesującej nas kwestii wypowiedziała się także Marzena Poltakówna. Jej zdaniem Piotr z Dusburga jest w pełni wiarygodny, gdyż komturzy Zan-tyra występują w źródłach właśnie do roku 1280. Pojawienie się kom tura malborskiego w 1276 r. jest dla niej świadectwem, iż ..sprawę przygotowywano od wielu lat"¹¹. Podobnie jak B. Schmid oddzieliła budowę zamku malborskiego w latach siedemdziesiątych od przeniesienia konwentu zantyrskiego w 1280 roku.

Jak wynika z powyższego przeglądu opinii, wszyscy autorzy dostrzegali sprzeczność między przekazami rocznikarsko-kronikarskimi a przywilejem lokacyjnym miasta Malborka z 1276 r. i różnymi drogami próbowali kontrowersje le pogodzić. Nikt nie podjął wszakże badań nad wprowadzającym wiele zamieszania przywilejem Konrada von Thierberg²⁹. Krytyce poddał go dopiero Jan Powierski w artykule opublikowanym w 1979 r.³⁰ Badacz ten dowiódł ponad wszelką wątpliwość, żc dokument z rzekomo 1276 r ma pomyloną datę roczną i w rzeczywistości wystawiony został w 1286 r. przez Konrada von Thierberg nie Starszego, ale Młodszego. Wyciągając konsekwencje ze swoich ustaleń i opierając się na zgodnych już źródłach pisanych J. Powierski zrekonstruował możliwą chronologię powstawania zamku malborskiego. Jego zdaniem nie jest możliwe podjęcie budowy zamku przed rokiem 1277. Przeczą temu w pełni wiarygodne wzmianki w kronice Dusburga, pochodzące z lat siedemdziesiątych i mówiące o walkach krzyżacko-pruskich:

111. c. 143 (1271?): Diwanus dictus Clekine capiia-neus Barthorum et Linko Pogcsanus cum magno mercitu intraverum terram Colmensem, et dum ad clamorem hujus exerritus fratres de Cristburgk et alii convenissent ad terram Colmensem, Pogesani, ut Diwanus preoniinavenat, cum valido exercitu equi-tum et peditum venerunt ad castrum dictum Tran-pere, situm infra Cristburgk et Mergenburgk, in cujus obsidione reliąuerunt pcdiies, et quendam dictum Colte ipsis capitaneum prefccerunt. Sed eąuires transiverum usejue ad territorium dictum Algenr, in quo nunc situm est castrum Mergenburgk, et usque ad Insuląm sancta Marie oeddendo, capiendo et cre-

1

   Na możlłwoW innego datowania interesującego nas dokumentu wskazał Chrtstoph Hanknoch, Alt und neues Preussen, oder preusstseben Historien..., Frankfurt 1684, s. 406. StusznoSĆ lej drogi rozumowania wykazał Jon Powierski - por. dalej.

J Powierski. Cbrano/ogfa. (jak w prayp. 14).

2

^a J. Voigt, Gescbichte Marienburgs... (jak w przyp. 12), s, 22

3

n., szczególnie przyp. 52. Poglądy ogólnie (lata budowy 1274--1275) podtrzymał w Gescbichte Preussens. . (jak w przyp. 12), Bd. 3, s. 331 i n., chociaż w zupełnie odmiennym tonie wypowiedział się o wartoSd poznawczej kroniki Dusburga, s. 603-626.

° Conrad Stgnbrccht. Die Raukunst der deutseben J&tteronieri in PretiJSen, Bd H: Die Zęit der Łandmeister, Berlin 1888. s. 90.

¹⁴ C. Steinbrecht, Dfc Baukunst der deutseben Rltterordcn in PreuJSen, Bd. Ul: Scbloss Lochstedt und setne Małereitm, Berlin 1910, Si 18. W zamieszczonej na koAcu tej pracy tablicy czasowej pierwsze założenie zamku malborekiego datowane jest na lata 1250-1260! - por. s. 129.

” B. Schmid, Die Crtindung... (jak w przyp. 12), 5. 199. ^łft B. Schmid, Die Maritnburg... (jak w przyp. 12). s. 18.

¹¹ K. Górski, Dzieje... (jak w przyp. 12). a. 22.

4

*    M. Polłakówna, Zantyr, Komunikaty Mazursko-WarmiAsłdc, 1967, nr 4, a. 473-484. Korzystałem ze wznowienia w KMW, 1997. nr 3. s. 424.