IMG25

36

JANUSZ TRUPINDA

Między tzw. Kapitularzem a kościołem Najświętszej Marii Panny lustracje wzmiankują komorę, do której prowadzą schody, komora otwierała się gankiem na kościół, znajdowały się tam wywiezione przez Szwedów organy”¹, a także kamienny ołtarz (o-czym dalej).

Kościół .Najświętszej Marii Paur

Podstawowe informacje o wyposażeniu kościoła zamkowego w średniowieczu podają cztery inwentarze związane z urzędem mistrza dzwonnego (gloc-kenmeister). Urzędnik ten opiekował się wnętrzem kościoła i sprawował nadzór nad jego funkcjonowaniem. Występuje on w źródłach od 1343 r.”⁵ Nazwa urzęcju związana jest z wieżą zamkową, na której znajdowały się dzwony. Do zajmowania się nimi mistrz dzwonny miał jednak dodatkowego urzędnika, zwanego dzwonnikiem (glockener). Wspomniane inwentarze (zachowały się z czterech łat: 1394. 1398.1437 i 1439¹**) przynoszą szereg szczegółowych wiadomości, z których dla naszych celów wyciągnąć można kilka wniosków ogólniejszej natury. Przedtem jednak należy ha rdzo dokładnie je omówić, aby uzyskać pełny obraz, tym bardziej że dotychczas były przez badaczy traktowane dość wybiórczo.

Cale zagadnienie omawiać będziemy zgodnie z podziałem zastosowanym przez autorów inwentarzy: najpierw zakrystie, a następnie wyposażenie kościoła. Aby czytelnie pogrupować dane zawarte w prezentowanych źródłach należy ustalić nazwy i położenie zakrystii, są one bowiem w poszczególnych latach różnie nazywane. W 1394 roku wymienia się-zakrystię wielką, małą, na dni poWąsednie (feriale) i mi-stiza dzwonnego. Już cztery lata później oprócz wielkiej, malej i mistrza dzwonnego wymieniona została (jako ostatnia, co też ma znaczenie) zakrystia księży. W 1437 r. mamy w inwentarzu następujące zakrystie (w kolejności źródłowej): małą zakrystię mistrza dzwonnego, zakrystię mistrza dzwonnego w kościele, zakrystię, gdzie wchodzi mistrz dzwonny, matą i dużą zakrystię. Dwa lata później układ w zasadzie się nie zmienia¹⁸⁵. Zakrystii było więc pięć, z tym że w XIV wieku używane były cztery. Cztery z nich znajdowały się w samym kościele; piąta, największa mie-

!S Informacje o zabraniu organów przez Szwedów podaje lustracja z 1649 r. - ZDEM, 1.111, v 18.

ib PrUB, EW. III, 2, nr 618 - „frater Conrjadus] de Lobene antiqus sacrista".

**• MAB, s, 122-133.

■B Drobne różnice - zob. dalej.

Sciła się w okolicy Złotej Bramy, przy południowej ścianie kościoła - posiadała odrębne wejście, a skomunikowana była jedną klatką schodową zarówno z kościołem, jak i wieżą. Wymienioną liczbę zakrystii potwierdzają w zasadzie najstarsze lustracje z czasów polskich. Lustrator,z 1565 r. nazwał zakrystiami cztery pomieszczenia znajdujące się w kościele'*, podobnie lustrator z 1675 roku¹*'. Jeśli chodzi o dużą zakrystię, położoną poza kościołem, od strony południowej, z której prowadzą schody na wieżę - opis się zgadza, natomiast nie jest to wnętrze nazywane zakrystią.

Identyfikacja poszczególnych zakrystii sprawia nieco kłopotu, głównie ze względu na zburzenie wschodniej części kościoła (wraz z zakrystiami) podczas ostatniej wojny. Na pewno jednak wielka zakrystia to duże pomieszczenie po południowej stronie świątyni, skomunikowane zarówno z kościołem, jak i - tą samą klatką schodową (schody kręcone) - z wieżą. Pozostałe zakrystie umiejscowione są symetrycznie we wschodniej części kościoła, dwie po stronie południowej i dwie po północnej. Identyfikację przeprowadził Bernhard Schmid¹®. Po południowej stronie kościoła widział on (patrząc od zachodu) małą zakrystię (drugą) oraz zakrystię na dni powszednie (trzecią), a po północnej analogicznie zakrystię księży (piątą) i zakrystię dzwonnika (czwartą). Przypisanie konkretnej fokalizacji jest u niego w dużej mierze hipotetyczne. Ponadto w zakrystiach trzeciej i piątej lokalizuje on bibliotekę, także bez podania argumentów.

Biorąc pod uwagę kolejność, w jakiej występują w wymienionych spisach oraz wyposażenie poszczególnych zakrystii, uzyskałem następujący rozkład tych pomieszczeń:

—    wielka zakrystia, położona poza kościołem,

—    mała zakrystia w południowej ścianie kościoła od strony zachodniej,

—    zakrystia na dni powszednie, zwana także zakrystią, gdzie wchodzi mistrz dzwonny (łub dzwonnik), w południoworwschodnim narożniku kościoła,

—    zakrystia mistrza dzwonnego, zwana także zakrystią tego urzędnika w kościele, w północno-wschodnim narożniku kościoła,

—    zakrystia księży lub mała zakrystia mistrza dzwonnego, umieszczona w północnej ścianie kościoła.

IM Sembrzyckl, k. 7.

ZDEM, | IV, s. 53.

B. Schmid, Die Martenburg .. (jak w przyp. 12), s. 28.