IMG�63

Pojawia się pewien paradoks: w niektórych zawodach u same właściwości ludzi mogą być źródłem ogromnej s% fakcji jednostek i jednocześnie stać się powodem dużych obciążeń i stresu, doprowadzając do rozwoju zespołu palenia zawodowego.

WYPALENIE ZAWODOWE NAUCZYCIELI

VIOLETTA TOMAL

Powszechnie wiadomo, że wykonywanie niektórych zawodów związane jest ze szczególnie wysokim poziomem stresu, którego konsekwencją bywają rozmaite zaburzenia i dysfunkcje psychiczne. Dotyczy to zwłaszcza osób, które w wykonywaniu swoich zadań zawodowych na równi z umiejętnościami profesjonalnymi angażują własną osobowość jako swego rodzaju narzędzie pracy. Są one narażone na ryzyko powstania specyficznych problemów i trudności psychologicznych.

W połowie lat 70. ubiegłego wieku amerykański psychiatra H.J. Frendenberger zauważył, że problemy te stanowią swoisty zespół objawów i opisał go jako syndrom wypalenia. Zjawisko to zauważono u osób pracujących w zawodach, które można określić jako „społeczne i usługowe zarazem", takich jak: nauczyciele, lekarze, pielęgniarki, pracownicy socjalni, terapeuci (Sęk 1996, s. 9). Jest ono jednocześnie rozpatrywane zwykle w kontekście zawodowym i z tego powodu nosi nazwę wypalenia zawodowego.

Intensywne, występujące dzień po dniu, osobiste zaangażowanie w problemy ludzkie, powoduje silne napięcie nerwowe. Jak zauważa Masłach (1994), proces wypalania się jest nieuchronną konsekwencją destrukcji, która zachodzi w psychice osób nadmiernie eksploatujących swoje siły w dawaniu siebie innym. Syndrom wypalenia obejmuje takie reakcje, jak: utrata troski o drugiego człowieka, obniżone morale, zmniejszona motywacja i chęć działania, przesadne dystansowanie się wobec problemów.

Wypalenie zawodowe przybiera dwa oblicza. Po pierwsze, jest to rodzaj ogólnego stresu społeczno-kulturowego, przeżywanego jako ogólne rozczarowanie egzystencjalne p₀ drugie, to rodzaj specyficznego stresu zawodowego, ściśle związanego z konkretnymi warunkami pracy, stałym zmaganiem się z odpowiedzialnością, zagrożeniem.

W Polsce pierwsze publikacje na ten temat pojawiły się dopiero na początku lat 90. | zainspirowane twórczymi dyskusjami na temat wypalenia zawodowego na europejskiej konferencji, która odbyła się w Krakowie w roku 1990. H. Sęk i jej współpracownicy (1996) zwracają uwagę na to, iż na początku w literaturze dominowały prace opisowe, eseistyczne, głównie w USA, a później w Europie Zachodniej. Następnie powstawały różne narzędzia badawcze o zasięgu międzykulturowym. Dopiero w ostatnich latach powstały prace prezentujące koncepcje teoretyczne wyjaśniające mechanizmy wypalenia i jego etiologię.

Wypalenie zawodowe definiowane jest różnie, w zależności od podejścia do tego zjawiska. Najpełniej określa to zjawisko Christi-na Masłach (1986) (za Sękowa i in., 1996) Tworzy ona koncepcję wielowymiarowego modelu wypalenia, na który składają się powiązane ze sobą trzy wymiary:

•    emocjonalne i ^psychofizyczne wyczerpanie (objawia się bezsilnością, brakiem energii, osłabieniem, zmęczeniem, drażliwością. konfliktowością.

•    depersonalizacja (przedmiotowe traktowanie drugiego człowieka, cynizm, obojętność, rutyna.

•    obniżona satysfakcja zawodowa, co prowadzi do postrzegania siebie jako osoby nieefektywnej, niekompetentnej, z poczuciem braku osiągnięć i sukcesów.

Charakterystyki przejawów wypalenia dokonał Gołembiewski (za Cz. Noworol. 1998). porządkując je w następującej kolejności

18

Nowa Szkoła 8/2002