IMG�13

p

w „Ruchu Pedagogicznym" zapoczątkowuje naukowe spojrzenie na problemy nauczycielskie i w znacznym stopniu wpływa na dalsze kierunki badań.

W okresie początkowym podstawowy nurt badań pedcutologicznych oparty był na założeniu, że czynności nauczania i wychowania zależne są od cech osobowości nauczyciela. Ściślej, że podstawowym czynnikiem determinującym przebieg czynności zawodowych, a tym samym wyniki pracy, jest określony zespół psychofizycznych cech nauczyciela-wycbowaw-cy (J. Dawid, 1959). Toteż, aby ustalić zależności między indywidualnym kunsztem pedagogicznym a wynikami oddziaływania wychowawczego, badano, jakie psychofizyczne cechy nauczyciela i w jakim stopniu wpływają na sposób oraz efekty nauczania i wychowania. Poglądy na genezę cech charakteryzujących osobowość idealnego nauczyciela były różne: jedni twierdzili, że są to cechy wrodzone, a jeśli są nabyte, to we wczesnym dzieciństwie, inni dowodzili, że w cechy te można wyposażyć nauczyciela w procesie kształcenia.

Rozprawa Dawida, określając podstawowe pytanie pedeutologii, zapoczątkowała tym samym nurt refleksji nad problematyką osobowości nauczyciela. Co sprawia, że jeden nauczyciel ma większy wpływ na wychowanka, inny zaś mniejszy? — odpowiedź na to pytanie miała zasadnicze znaczenie dla dociekań podejmowanych przez wielu późniejszych badaczy. Kierowało ich uwagę na osobowość nauczyciela, tę według Dawida cechę szczególną, która wywiera dominujący wpływ na kierunki i efektywność pedagogicznego oddziaływania nauczyciela-wychowawcy, i którą jest osobliwy, emocjonalno-intelektualny stosunek do dziecka, nazwany przez Dawida ..miłością dusz ludzkich

Inaczej formułuje istotę osobowości nauczyciela Z. Mysłakowski. Zwraca on uwagę na wysoki stopień zależności sposobu i efektywności oddziaływania nauczyciela na ucznia od zespołu cech osobistych, określanych ogólnie mianem „kontaktowości". Zdaniem Z. Mysłakowskiego. kontaktowość to właśnie umiejętność nawiązywania kontaktu pedagogicznego. Podczas gdy J. Dawid rozpatrywał „powołanie nauczycielskie’', Z. Mysłakowski wprowadza pojęcie „talentu pedagogicznego”, co bardziej konkretyzuje rozważania, chociaż obaj badacze wychodzą z założenia, iż są to „wrodzone dyspozycje psychofizyczne” (Z. Mysłakowski, 1959).

Jeszcze inną charakterystykę talentu pedagogicznego daje S. Szu ma n (1959): „Chcąc dokładniej zbadać istotę talentu pedagogicznego — mówi on — musimy jeszcze w końcu stwierdzić, że na dany talent (czy zdolność) w sensie nieprzeciętnej czyjejś wydolności i sprawności w danej dziedzinie składa się zwykle cały szereg cech psychicznych (i fizycznych). które przy wykonywaniu danej czynności czy zawodu stoją ze sobą w stosunku ścisłej koordynacje. Zatem podstawą talentu pedagogicznego mogą być różne struktury psychiczne. Pogląd ten, będący wyraźnym odejściem od schematu zależności między jedną lub kilkoma cechami osobowości nauczyciela a formą i efektywnością pracy pedagogicznej, okazał się nad wyraz płodny^ dalszego rozwoju naszej myśli pedeutologicznej. $ Szuman, wychodząc z założenia, że różne cech) osobowości mogą wyrażać się w czynnościach pedg. gogicznych w różnych postaciach i w różnym stopniu że różne właściwości psychiczne mogą być różne i zależą od całego splotu okoliczności zewnętrznych i czynników osobistych, wyraża wątpliwość, ,xij można w ogóle wyróżnić specjalny typ psychiczny luki, który by można nazwać typem wychowawcy (S. Szaman, 1959). Rozprawa S. Szumana w zasadniczy sposób podważa szereg wcześniejszych ustaleń pędna, logicznych.

Główna myśl pracy M. Kreutza „Osobowość nauczyciela-wychowawcy" wyrażona jest w stwierdzeniu, iż niezbędnym warunkiem wychowawczego wpływu nauczyciela jest posiadanie .jnitościdoluia, skłonności do społecznego oddziaływania ora: zdolności sugestywnej". Szczególnie dużą wagę M. Kreutz przypisuje „zdolności sugestywnej”, wyrażającej się w emocjonalnym oddziaływaniu na innego człowieka, i traktuje jako rodzaj zdolności wrodzonej, która kształtuje się głównie we wczesnym okresie rozwoju społecznego jednostki (M. Kreutz, 1959).

Natomiast S. Baley (1959), analizując właściwości doskonałego nauczyciela, dochodzi do wniosku, iż jego cechą najistotniejszą jest tzw. zdatność wychowawcza, która —jak mówi — „byłaby zbiorem wszystkich cech umożliwiających i ułatwiających wychowanie drugich". Pod pewnymi względami jest to punkt widzenia zbliżony do koncepcji S. Szumana. Kontynuując krytykę koncepcji idealnych cech nauczyciela, S. Baley zauważa, że różne zespoły cech dodatnich wykluczają się czasem nawzajem, że ideabe sylwetki nauczyciela kreślone z punktu widzenia psy-chologiczncgo mogą być wewnętrznie sprzeczne.

W ścisłym powiązaniu z badaniami dedukcyjnymi, zmierzającymi do określenia idealnego wzon nauczyciela-wychowawcy. rozwijał się nurt badań empirycznych, indukcyjnych. Mimo że badania te były niewątpliwie bliższe rzeczywistej sytuacji zawodu nauczycielskiego i odznaczały się większym realizmem w ujmowaniu problemów nauczycielskich, to jednak badacze również skoncentrowali w nich snują uwagę na określeniu cech nauczyciela doskonałego Posługując się na ogół ankietą, pytali oni nauczyadi o to, jakie cechy osobowości zapewniają im powodzenie w pracy. W. Dzierzbicka (1959) w wyniku przeprowadzonej ankiety dochodzi do przekonania, żt podstawowymi właściwościami dobrego oaaczycŃh jest wczuwanie się w psychikę ucznia, optymizm, tkliwość, pamięć przeżyć i wzruszeń.

W łonie tego nurtu badań rozwinęła się typologia nauczycieli. M. Grzegorzewska, stosując w swych badaniach metodę obserwacji, wyróżniła na poł-stawic zebranych materiałów dwa typy osobowości typ nauczyciela wyzwalającego i typ nauczyciela hamującego. Oddziaływanie na ucznia przez miłość, sympatię, chęć pomocy i stwarzanie klimatu pogody, ładu, życzliwości — to cechy charakteryzujące typ nauczyciela „wyzwalającego", podczas gdy nauczy

ciel „hamu musu, san nauczyciel Gelen tyle określ charakter I wprawd. kować sta schemato wają w Ti nego, to nych typ. badań, oj tymi prol da mość i Pod ka S. Di czy cieli" poszuku cech ide przez sz ciwoścu pytanie.

cielowi i

bazauw zasadni deutolo tezami i punkt c dział si wiedzy pracy i Ni

mówi sobą st tu, wr Zdawa tęroiojj niewys wykszt dydakt warunl Pi

czyciel uwagę la-spec szokiw po wini tezy o naucz* wyksz zwróci goprz naleni P

i pora egzam zmian dobor Warto nalizo

586