IMG�88 (2)

MAREK STANISZ

Kreacje autorskie w przedmowach literackich doby

romantyzmu

Nie wiem, który z nas dwóch pisze tę stronicę.

J. L. Borgcs, z eseju Borgo I Ja,

Na początku swojej przedmowy do Edmunda Stefan Witwicki oznajmił:

W niniejszym dziele chciał autor wystawić charakter, cierpienia i obłąkanie zapaleńca (entuzjasty), tak same w sobie, jak w stosunku do innych ludzi¹.

„Czuły słuchacz”, wykształcony na zdobyczach współczesnej humanistyki, bezbłędnie wychwyci w przytoczonym zdaniu dysonansowy akord. Oto autor przedmowy - rozliczając samego siebie z intencji, które mu przyświecały w trakcie pisania utworu - udziela odpowiedzi na wykpione przez XX-wieczną polonistykę pytanie: „co autor chciał powiedzieć?”. Na dodatek Witwicki utrzymuje, że we własnej przedmowie opowie czytelnikowi nie o tym, co wyraził w dziele, ale co zamierzał w nim wyrazić. Paradoksalność zacytowanego zdania widać więc gołym okiem i trudno oprzeć się pokusie lekceważącego wzruszenia ramion.

Nie warto jednak odsyłać opinii Witwickiego do gabinetu literackich osobliwości. Może sprawa ma się tak, iż w jego naiwnie brzmiącej deklaracji ukryty jest inny sens? Może Witwicki dał w niej wyraz własnemu zdumieniu, że niepostrzeżenie (może nawet wbrew jego woli!) urósł olbrzymi dystans między nim jako autorem Edmunda a nim samym - jako autorem przedmowy („przedmówcą") do tego utworu? Może stracił wiarę, że wolno mu przemawiać w imieniu wprawdzie samego siebie, ale siebie - minionego, więc jakby obcego? Pisząc to zagadkowe zdanie, może zdał sobie sprawę, że pod nazwiskiem Stefana Witwickiego ukrywają się dwie zupełnie inne osoby: pierwszą z nich jest pisarz, drugą zaś - ten, kto o nim opowiada".

Zarysowane wyżej paradoksy dotykają węzłowych zagadnień antropologii romantycznej, w której centrum stanęło indywidualne ,ja” - przedmiot obserwacji

1

S. Witwicki, Przemowa, w: Edmund, Warszawa 1829, s. I.

^: W niniejszym artykule uwzględniłem liczne sugestie dr Doroty Korwin-Piotrowskiej, dr Bożeny Mazurkowej i dra Adama Workowskiego. Za krytyczne uwagi i cenne inspiracje, które nie zawsze mogły być należycie poświadczone w przypisach, pragnę złożyć serdeczne podziękowania.