medium obraz cia�o006

20 Medium - obraz - ciało

podczas pierwszej wojny światowej, widział się już na najlepszej drodze do zostania „historykiem obrazu” i - jak pokazuje Michacl Diers - postawił sobie za zadanie analizą propagandy obrazowej walczących stron. Kilka lat później powstało jego studium na temat słowa i obrazu w mediach drukowanych w epoce Lutra. To poszerzone pojącie obrazu uległo jednak szybko zawężeniu w środowisku jego kolegów i uczniów, którym chodziło o pozyskanie jak najszerszego materiału porównawczego dla interpretacji sensu starych dzieł sztuki¹.

Edgar Wind, dwa lata po śmierci Warburga, wykorzystał kongres estetyczny w Hamburgu w 1931 roku jako okazje do poddania rewizji „pojęcia historii kultury [Kullunvissenschaft] Warburga” i ograniczenia go do problemów estetycznych. Sens obrazów miał się odtąd sprowadzać już tylko do wspomagania „pojęciowego poznania istoty sztuki”, przy czym renesans dostarczał rzekomo bczczasowego paradygmatu sztuki. W rezultacie, ponownie niezmiernie oddalały się zadania prawdziwej historii obrazów [Bil-dwissenschafl]. Ten stan r/.eczy tłumaczy leż laki sięgnięcia przez Edgara Winda po zdradzającą bezradność peryfrazę, polegającą na zrównaniu medium-nośnika obrazów z Jakąkolwiek uchwytną dla manipulującego człowieka formą”, za pomocą której „przekazywane są dzieła sztuki”². Ernst Cassirer dysponował wprawdzie pojęciem mediów, nadał mu jednak zupełnie inny kierunek. W swojej Filozofii form symbolicznych, którą rozwinął niejako w sąsiedztwie Warburga, wyraz języka naturalnego odróżniony jest od „zmysłowego obrazu oglądowego” na podstawie tego, że „nic jest obciążony [sic] żadną materią zmysłową” (3.3.2). W tym sformułowaniu aż nadto wyraźnie dochodzi do głosu hierarchia w święcie symboli. Także obrazy mogązapośredniczać poznanie, Cassirer zarzucił im jednak to, że „spojrzenie ducha” zbyt łatwo rozprasza się na nich, zamiast traktować je jedyniejako „medium” poznania. W tym dyskursie obrazy same były medium i jako takie podległe językowi³.

Historyk sztuki Julius von Schlosscr już w 1911 roku, w pracy na temat rzeźb woskowych, natknął się po raz pierwszy na antropologiczne znaczenie mediów obrazowych. W użyciu pozornego ciała lub realistycznej kukły dostrzegł jednak tylko podskórny nurt magicznego sposobu myślenia (il. 2.1). Dlatego też, całkowicie wbrew jego intencjom, wprowadzone przez niego pojęcie „czaru obrazu” ponownie zawęziło dyskusję, zamiast uczynić badany materiał owocnym dla rewizji kwestii obrazu. Schlosscr stale mówił o nieustannym oddziaływaniu „prymitywnego życia duszy”, co przeszkadzało mu w rozróżnieniu reprezentacji od magicznej animacji. W tym samym kontekście Schlosscr natknął się na symboliczny wyraz medium, które jednak utożsamił z tworzywem obrazów. W przypadku figury woskowej problem polegał „na użyciu naturalnego materiału”, jak włosy i ubranie, przez co uszczerbku doznawała idea sztuki. Okradziono tutaj sztukę z autonomicznej formy, odróżniającej ją od życia. Schlosscr powoływał się na Schopenhauera, który odrzucał iluzję figur woskowych dlatego, że nie były zdolne do wyzwolenia formy z materii. Schopenhauer utożsamił obraz z dziełem sztuki, dzięki czemu mógł twierdzić, iż, jest on bliższy idei niż rzeczywistości”. Na tej zasadzie opiera się, według niego, wszelkie prawdziwe doświadczenie estetyczne⁴.

Jednak nic tylko w sztuce wykazujemy skłonność do rozróżniania obrazu-odbicia [Abbild] w tworzywie dzieła od przenoszonego przez niego obrazu-prawzoru [Urbild]. Inaczej nigdy nic mogłyby istnieć przekonujące obrazy ludzkiego ciała, którego organicznej substancji nie można przenieść na sztuczne obrazy.

1

   Tenże, 1997, s. 30n. Por. C. Schocll-Glass, A. Warburg ’s lale cont-nwnts on symbol and ritual, „Science in contc.\t” 12, 4, 1999, s. 62n. - Por. Warburg, 1991 (tam dalsza bibliografia).

2

   Zob. nowe wydanie tekstów w: Warburg, 1979, s. 401 n. i zwłaszcza 414.

3

   E. Cassirer, 1923-29. Zob. też: E. Cassirer, w: Vortrage der Biblio-thek Warburg 1, 1921-22 (Leipzig 1923), s. 1 In. - Na temat Cassirera zob. P.A. Schilp (Hg.), Ernst Cassirer (Stuttgart 1966) i poświęcony Cassirerowi tom „Science in context” 12, 4, 1999.

4

   Zob. przyp. 6.