PB291684

Przyczynek do historii Karty Urbanistyki CIAM

1. Okres przygotowań (1931—1933)

Między 1927 a 1955 r. zwiedzałam Holandię wielokrotnie, wydawało mi się więc, że znam tt.» kraj. o którym jego mieszkańcy mówią ze słuszną dumą: „Pan Bóg stworzył świat z wyjątkiem Holandii, którą stworzyli sami Holendrzy". W sierpniu 1970 r. znów wylądowałam w Amsterdamie, tym razem na nowym wielkim lotnisku. Sąsiadujący z nim rozległy las amsterdamski, zaprojektowany w 1930 r„ rozrósł się wspaniale. Zamieszkałam w jednym z tonących w zieleni i kwiatach parterowych domów atrialnych w osiedlu Buitcnve!dert. W1955 r. stanowiło ono jeszcze na planie generalnym zachodnich dzielnic Amsterdamu białą plamę. Podczas pierwszej przejażdżki samochodowej przekonałam się, jak dalece zmodernizowano i rozbudowano sieć komunikacji miejskiej I regionalnej. Mijając bardzo skromne osiedla, budowane w okresie kryzysu lat trzydziestych, zauważyłam I w nich wielkie zmiany: wszędzie założono parki, zieleńce, tereny sportowe, otwarte kąpieliska, a dla dzieci — place gier i brodziki. Supernowoczesne dzielnice domów wysokich wyposażono w pełną sieć usług, zaopatrzenia. urządzeń kulturalnych I wychowawczych. Infrastruktura techniczna wyprzedzała z reguły wznoszenie budynków mieszkalnych, a prowizoryczne elementy infrastruktury społecznej w postaci przenośnych ośrodków dzielnicowych działały już w czasie budowy.

Po tej pierwszej przejażdżce wiedziałam już. źc w ciągu jednego miesiąca nie zdołam poznać wszystkiego, co stworzyli Holendrzy w ciągu piętnastu lat. które upłynęły od czasu mego ostatniego pobytu w ich kraju. Ale cym razem nie zależało mi na tym. Cel mej podróży był ściśle określony: interesował mnie przede wszystkim proces powstania Karty Ateńskiej, a w archiwum CIAM w Zurychu nie znalazłam pełnej dokumentacji. Chciałam też przekonać się raz jeszcze, w jakim stopniu postulaty Deklaracji z La Sarraz, a potem Karty Ateńskiej wpłynęły na przebudowę i rozbudowę Amsterdamu.

W ciągu sierpnia 1970 r. poznałam dokładnie ewolucję planu generalnego I szczegółowych planów zagospodarowania przestrzennego Amsterdamu i jego regionu na tle kolejnych etapów rca1)zac|ł. Wiedziałam od dawna, te jego autorzy posuwill sobie już w 1930 r. za cel wypełnienie żywą treścią tez Deklaracji z La Sarraz. Tez tych ani w Amsterdamie, ani w żadnym Innym ośrodku planowania nie uważano jednak za dogmat, choć ostatnio wysuwa się często pod adresem CIAM tego rodzaju zarzuty. W miarę rozwoju pracy grup krajowych, przedstawianej na forum kolejnych kongresów, a w przerwach między nimi — na roboczych zjazdach CIRPACu. przez zjazdy te dyskutowanej i zespołowo korygowane), poszczególne ustępy manifestu z La Sarraz traciły swój pierwotny, z konieczności deklaratywny charakter. Nowe postulaty 1 nowe

ich sformułowania powstawały jako odbicie żywej I pełnej konfliktów działalności. Powiedziałabym dziś. że obserwowaliśmy tu przykłady dodatniego sprzężenia zwrotnego prac na terenie krajowym 1 międzynarodowej współpracy — w latach trzydziestych termin ten nie był jeszcze znany.

Taki był przyjęty w CIAM tryb prac. które zgodnie z programem naszkicowanym przez Le Corbusiera w La Sarraz I konkretyzowanym stopniowo w czasie kongresów we Frankfurcie nad Menem I w Brukseli — doprowadzić miały do sformułowania Karty Urbanistyki I — w oparciu o jej wytyczne — do sporządzenia w poszczególnych krajach koncepcyjnych planów zagospodarowania przestrzennego funkcjonalnych mlast-reglonów.

Jak wiadomo. Karta taka powstała w wyniku prac IV Kongresu CIAM w Iłpcu 1933 r. W kilka lat potem została przez Le Corbusiera nazwana Kartą Ateńską I pod tą nazwą weszła do historii urbanistyki.

Mimo wielu zastrzeżeń, jakie nasuwa architektoniczne ukształtowanie jego poszczególnych dzielnic, wydaje ml się. że Amsterdam I jego region mogą być uważane za przykład materializacji Karty Ateńskiej.

Obecny stan całej aglomeracji jest wynikiem wytrwałej planowej działalności kolektywu urbanistów i specjalistów wielu dyscyplin stycznych do urbanistyki. Spiritus movens tego kolektywu był w ciągu czterdziestu lat i jest nim nadal Cornelis van Eesteren*. z początku naczelny urbanista, potem kierownik Biura Planowania, ostatnio zaś. po przejściu na emeryturę, główny doradca w sprawach zagospodarowania przestrzennego Amsterdamu. Jest on także autorem innego równie przekonywającego przykładu wdrożenia postulatów Karty Ateńskiej w całkowicie nowych warunkach, a mianowicie urbanizacji północno-wschodniego polderu. gdzie w ostatnich latach zakończono prace melioracyjne, założono wielkie gospodarstwa rolne i hodowlane, pobudowano wzorowe osiedla dla zatrudnionych tam robotników. I centralny ośrodek re- ^    " *-«^f— ^aA"

glonu — Lelystad*.

W archiwach van Eescerena odnalazłam dokumenty tyczące prac poprzedzających IV Kongres CIAM I — zestawiając je z materiałami, które przestudiowałam w Zurychu

—    odtworzyłam genezę I proces dojrzewania Karty Ateńskiej, która w dziejach CIAM

—    jak to zasygnalizowałam w słowie wstępnym i co postaram się udowodnić — stanowi najbardziej charakterystyczny I przekonywający przykład skuteczności wielo szczeblowego międzynarodowego działania zespołowego, sterowanego przez kompetentny ośrodek centralny, oddany całkowicie wspólnej sprawie.

Y21