pedeutologia00018 (2)

przedmiotem wdrożeń, gdyż nie jest instrukcją. Może natomiast służyć rozumieniu, ale nie modelowaniu działania nauczyciela. W zasadzie nie ma takiej teorii, którą można by bezpośrednio wykorzystać w działaniu, a zwłaszcza w tak złożonej formie działania, jaką jest praca pedagogiczna. Uświadomienie sobie przez nauczyciela tej prawdy o swojej profesji jest rodzajem postawy poznawczej, której wyrazem są sprzeczność informacyjna i wahanie jako stałe właściwości działania nauczycielskiego. Jest to zaczyn ustawicznej refleksji, która burzy niezachwiany porządek rzeczy, czyniąc świat problematycznym.

5.3.6. Co teoria osobista wnosi do wiedzy o nauczycielu i jego pracy?

Po pierwsze, teoria osobista poszerza dyskurs pedeutologiczny, czyniąc go bardziej otwartym na różne opcje myślowe. Pojęcie to łączy dotychczas konkurencyjne koncepcje kształcenia nauczycieli, ponadto odnosi się do najważniejszego problemu dotyczącego przygotowania zawodowego nauczycieli - jest nim związek teorii z praktyką, uznawany powszechnie za kluczowy problem efektywności kształcenia nauczycieli.

Po drugie, teoria osobista uświadamia nauczycielowi, że podstawą jego praktyki zawodowej jest nie tylko teoria naukowa, lecz także teoria, którą tworzy sam, poprzez badanie własnej praktyki. Można by zapytać, kto może lepiej zbadać to, co robi nauczyciel w klasie szkolnej, niż on sam. Czy jakikolwiek badacz może mieć taki ogląd praktyki i taki poziom wtajemniczenia w nią? Świadomość, że nauczyciel tworzy teorię własnej praktyki, czyni coś z nauczycielem, przyczynia się do jego rozwoju.

Po trzecie, dziś potrzebna jest świadomość, że komplikująca się rola zawodowa nauczycieli wyklucza pojmowanie nauczycielstwa jako praktyki poza teorią. Rola teorii naukowej nie sprowadza się do ustalania norm działania. Teoria nie jest też arbitrem w osądzaniu rzeczywistości pedagogicznej. Jest natomiast podstawą i narzędziem rozumienia i wyjaśniania zjawisk pedagogicznych. To jej nadrzędna rola. W większości nauczyciele pojmują teorię jako narzędzie modelowania praktyki. Teoria osobista jest znacznie bliżej praktyki, gdyż stanowi refleksję nad działaniem, a tym samym nad jego poznaniem. Nie tyle służy wyjaśnianiu (co jest nadrzędną funkcją teorii naukowej), lecz jest podstawą poznawczego namysłu.

Podsumujmy rozważania o teoriach osobistych nauczycieli. Zwróćmy uwagę na ich właściwości:

■    Teorie osobiste są prywatnymi teoriami zawodowymi poszczególnych nauczycieli.

■    Stanowią najsilniejszą indywidualną właściwość nauczyciela, warunkującą jego praktyczne działanie w klasie szkolnej.

■    Podkreślają wagę podmiotowego, osobowego wymiaru pracy nauczyciela.

■    Teorie osobiste są częścią profesjonalnej biografii nauczyciela i jej wytworem.

■    Teorie te kształtują się nie tyle pod wpływem słowa, lecz w toku rzeczywistej praktyki, która jest źródłem osobistego doświadczenia. W zasadzie tworzywem teorii osobistej jest doświadczenie.

■    Teorie osobiste nie są prostą kalką teorii naukowych'⁴. Powstają one z innych motywów. Teorie naukowe za cel mają wyjaśnienie rzeczywistości, natomiast teorie osobiste mają służyć działaniu praktycznemu, pomagać w rozwiązaniu konkretnych sytuacji i problemów w klasie szkolnej.

■    Teoria osobista jest łącznikiem między teorią a praktyką nauczyciela.

■    Jest teorią własnych działań nauczyciela, teorią indywidualnego, unikatowego przypadku, z którym ma do czynienia nauczyciel w kontakcie z uczniem.

■    Z rozważań nad osobistą teorią nauczyciela wynika, że źródłem problemów teoretycznych jest praktyka, a nie jedynie zasady pedagogicznego działania.

■    Praktyka w ujęciu teorii osobistej powinna być refleksją nie o tym, jak nauczyciel ma uczyć, jak ma działać w klasie szkolnej, ale o tym, jak obserwować i formułować prawidłowości własnego działania.

Pomyśl!

1.    Dokonaj analizy porównawczej teorii naukowej i teorii osobistej. Wcześniej wskaż kryteria, którymi się posłużysz. (Kryterium to właściwość, cecha, która przejawia się w porównywanych kategoriach, ale w każdej inaczej.)

2.    Jak nauczyciel dochodzi do teorii osobistej?

3.    Dokonaj osądu krytycznego teorii osobistych.

5.4. Funkcje wiedzy w działaniu praktycznym nauczyciela

W badaniach psychologicznych zarysowują się trzy wyraźne stanowiska dotyczące wpływu struktur poznawczych na działania praktyczne podmiotu.

Stanowisko pierwsze, reprezentowane przez Piageta, uznaje, że regulacyjną funkcję wykazuje tylko ta wiedza, którą podmiot zdobywa w rezultacie aktywności typu operacyjnego, działaniowego⁴’. Tezę tę ilustruje eksperyment Piageta, polegający na uczeniu dzieci budowania z pamięci pewnego modelu w trzech różnych sytuacjach: a) po zapoznaniu się z nim wzrokowo, b) po obejrzeniu, jak

³⁴ H. Mizerek Dyskursy współczesnej edukacji nauczycieli

^r' ). Piagol Roidiejstwija wformirowaniu myszlenija „Woprosy Psichotogii"19f>5 nr 6.