polski ubior 6

ramionach miała przerzuconą aksamitną pelerynkę z futrem. Jej czepiec, odsunięty nieco w tył głowy, wykończony był bramką perłową z klejnotami, nad którą wystawała graniasta ozdoba. Motyw takiej graniastej główki czepca rzadko jest spotykany w portretach polskich, a być może służył do zaczepiania cienkiego rańlucha (fot. 50). Rańtuchy, jeszcze tak często występujące w' XVI1 -wiecznych ubiorach kobiecych w swej dawnej postaci —jako nakrycia czepca, otrzymały bogatą, haftowaną ozdobę brzegów. Najczęściej stosowano w haftach motywy kwiatowe, wykonując je jedwabiem w kilku kolorach, bądź też nitkami złotymi i srebrnymi (fol. 51). W prostszym wykonaniu spotyka się rańtuchy w' inwentarzach mieszczańskich, do który ch zdobienia używano jedwabiu czarnego lub czerwonego, a haft jednakowy dwustronnie nazywano „szyciem czerwonym” lub „czarnym”. Rańtuchy dam dworskich były na ogół przejrzyste (fot. 48), wytworne damy jednak zaniechały ich noszenia już w pierwszych latach drugiej połowy stulecia. Mieszczki natomiast tak bardzo ceniły sobie rańtuchy z cienkiego, tzw. damskiego płótna, że zapisywały je dla kościołów na obrusy. W ubiorach ludowych jeszcze do niedawna występowały rańtuchy na Rzeszówszczyźnie. Zdobiono je tam różnymi technikami hafciarskimi, a ornament niektórych przypominał motywy z XVII w.

Stroje zamożnych kobiet przyozdabiano obficie biżuterią, a szczególnie manclami, zausznicami, złotymi ozdobnymi łańcuchami na szyi i w pasie oraz naszyciami z pereł i drogich kamieni. Zdobiące męskie i kobiece stroje łańcuchy przeważnie wykonywane były ze złota z zawieszonym klejnotem przedstawiającym twarz królewską lub z emblematem religijnym. Uchodziły one za najpoważniejszą lokatę kapitału. Wśród modnych wyrobów sztuki złotniczej często wymieniano w spisach złote i srebrne haftki oraz misternie wykonano spinki. Oddzielne miejsce w sztuce złotniczej i zegarmistrzowskiej zajmowały małe, noszone na szyi zegarki, zwane pektoralikami. Na początku XVII w', pektoraliki miały kształt pudełek, stopniowo zmieniając swą formę na bardziej owalną. W drugiej połowie wieku charakteryzowały je najrozmaitsze kształty przypominające owoce, motyle, gwiazdy, kwiaty i muszle (fot. 52).

90