PTDC0015

w grobach, jak i sposobów walki (walka włócznią i oszczepem). Towarzyszy temu nagły wzrost liczebności grobów z bronią. Ponieważ w okresie tym rozpoczyna się ekspansja ludności wandalskiej na południe (poświadczona obecnością grobów kultury przeworskiej na terenie dzisiejszej Słowacji i Ukrainy Zakarpackiej) sądzić można, że świadczy to o wyraźnej militaryzacji struktur społecznych i wzroście nastrojów wojennych. Warto podkreślić, że w tym i nieco późniejszym okresie nastąpił szczyt produkcji świętokrzyskiego ośrodka hutniczego (czyżby spełnienie zapotrzebowania na żelazo, tak potrzebne do produkcji broni ?). Wtedy również zapoczątkowana zostaje fala napływu importowanych mieczy rzymskich - wysokiej jakości broni, być może sprowadzonej (złupionej ?) na zamówienie naczelników organizujących wyprawy wojenne.

We wcześniejszych okresach dość często umieszczano w grobach uzbrojenie nieodpowiadające zestawom broni stosowanej w walce, na przykład pełnego rynsztunku nie mógł stanowić pojedynczy grot z zadziorami. Z kolei w młodszym okresie rzymskim rośnie znaczenie zachowań symbolicznych, polegających na wkładaniu do grobów tylko pojedynczych elementów uzbrojenia, często silnie rozdrobnionych podczas rytualnej destrukcji. Szczególna rola przypada wówczas tarczy: u schyłku okresu rzymskiego i w początkach okresu wędrówek ludów fragmenty umb lub imaczy występowały jako jedyny element uzbrojenia niemal w co trzecim grobie z bronią. Ochronne znaczenie tarczy jest aż nadto wymowne i zapewne w tych właśnie kategoriach interpretować trzeba tak częste umieszczanie jej w grobach wojowników (B. Kontny, w druku b). Wzrost symbolicznych zachowań wiąże się z ogólnym zubożeniem wyposażenia grobów przypadającym na te czasy. Nawet wówczas zdarzały się jednak nekropole, na których chowano zmarłych według starych zasad. Przykładem takiego stanowiska jest cmentarzysko w Korzeniu, pow. płocki (A. Kempisty 1968).

Na podstawie broni występującej w grobach można pokusić się o rekonstrukcję rzeczywistych zestawów uzbrojenia oraz sposobów walki (B. Kontny 20()2a). Podstawową bronią ofensywną była broń drzewcowa, którą stosowano najprawdopodobniej zasadniczo w walce pieszej. W okresie wczesno-rzymskim w grobach występowały najczęściej pary grotów odpowiadające zapewne uniwersalnej broni zdatnej zarówno do walki wręcz, jak i z dystansu, lub (zwłaszcza w fazie B_;tl) oszczepom i włóczniom. Można zatem przyjąć, żc walka rozpoczynała się od wyrzucenia jednej z broni w kierunku przeciwnika (walka dwoma egzemplarzami broni drzcwcowej i tarczą jednocześnie jest niemożliwa). Prawdopodobnie odbywało się to podczas biegu w kierunku przeciwnika. Rozbieg był konieczny w celu zwiększenia siły i zasięgu rzutu. W walce wręcz posługiwano się drugą bronią drzewcową, a w razie królkody-stansowego zwarcia - mieczem. Koń odgrywał najprawdopodobniej niewielką rolę w walce i służył głównie jako środek transportu czy wyznacznik pozycji wojownika, rzadko zaś był wykorzystywany w zasadniczym starciu. Wyjątek stanowiły wyprawy łupieskie. Przypuszczenie powyższe dotyczy także młodszego okresu rzymskiego. Należy zwrócić uwagę, że zestawy uzbrojenia z fazy C, często zawierały ostrogi (ich niemal zupełny brak w wyposażeniu grobów z późniejszego okresu wynikał ze zmiany obrządku pogrzebowego). Nic jest wykluczone, że wysoki odsetek pochówków z ostrogami miał związek z częstymi ekspedycjami wojennymi. Brak jednak przesłanek by sądzić, że szersze zastosowanie koni przejaw iało się w stworzeniu regularnych oddziałów jazdy na wzór rzymski. Długie, sieczne i umożliwiające walkę z konia miecze, spotykane w grobach począwszy od młodszego okresu rzymskiego, choć skuteczne, stosowane były głównie w^r walce pieszej. Do podobnych wniosków prowadzi analiza uzbrojenia ze stanowiska bagiennego w lllerup. Upowszechnienie się metalowych okuć tarczy w tym okresie zostało prawdopodobnie wymuszone pojawieniem się mocnych mieczy siecznych i miało na celu zwiększenie wytrzymałości tarcz okutych żelazem na ciosy rąbiące. Zmianom zachodzącym w młodszym okresie rzymskim towarzyszyło zmniejszanie się odsetka grobów wyposażonych w więcej niż jeden grot - począwszy od fazy C\ takie wypadki nie są już notowane. Jest to prawdopodobnie wynikiem rzeczywistego odchodzenia od zastosowania oszczepów na rzecz włóczni lub broni przeznaczonej zarówno do walki z bliska, jak i do rzucania.

W świetle przekazów autorów antycznych (zwłaszcza Tacyta) w okresie rzymskim wśród Germanów funkcjonowały drużyny wojenne. Dowodzone przez naczelników, względnie zhierarchizowane, skupiały przede wszystkim młodzież męską i zajmowały się działalnością łupieską, niekiedy skierowaną nawet bardzo daleko od granic plemiennych. Drużyny takie, często o charakterze ponadplemiennym, funkcjonowały z pewnością również wśród Wandalów. Wskazuia na to miedzy innymi znaczna 157