PTDC0016

liczba grobów z bronią, czy - dostrzegalna wyraźnie w fazie B_3b-specjalizacja sposobów walki i standaryzacja uzbrojenia - być może rezultat masowych zamówień na produkcję broni, realizowanych w związku z przygotowaniem do kolejnych wypraw (B. Kontny 2003).

O tym, że nie są to bezpodstawne przypuszczenia, przekonywać mogą przekazy źródeł antycznych oraz - mniej jednoznaczne - przesłanki archeologiczne dotyczące udziału plemion zamieszkujących na terenie kultury przeworskiej w konfliktach militarnych w Europie okresu rzymskiego (por. J. Kolendo 1997. s. 14-15). Z najazdem ludności kultury przeworskiej wiąże się horyzont zniszczeń na osadach kultury puchowskiej w północnej Słowacji, który miał miejsce na początku I wieku po Chr. (K. Godłow ski 1994. s. 69-70). Kolejnym z istotnych wydarzeń był upadek w 19 roku po Chr. państwa Marboda. położonego na terenie dzisiejszych Czech. Jego przyczyną był atak Katualdy - człowieka szlachetnie urodzonego, zbiegłego z obszaru państwa Marboda. Katualda przebywał u Gotonów (zapewne na Pomorzu). Zorganizował tam zbrojny oddział i uderzył na Marboda, przy czym szlak przemarszu prawdopodobnie przebiegał przez obszar kultury przeworskiej. W ten sposób „komando” Katualdy doprowadziło do upadku Marboda. zdobywając przy tym skarby zgromadzone w siedzibie króla (Tac., Annales, II. 62). Przypuszcza się. że część z tych łupów trafiła na tereny kultury przeworskiej.

7. kulturą przeworską terytorialnie wiąże się pojecie Lugiów lub związku lugijskiego (związku plemion). W ich skład wchodzili zapewne Wandalowie. Lugiowie zapisali się na kartach historii między innymi doprowadzeniem do upadku państwa Wanniusza, władcy plemienia Kwadów w południowo-zachodniej Słowacji i południowych Morawach. Miało to miejsce w 50 roku po Chr., a magnesem przyciągającym najeźdźców były skarby nagromadzone przez władcę (Tac., Annales, XII, 29-30). Nieco później Lugiowie toczyli w alki ze Sw ebami. W 93 roku po Chr. włączyli się w nie Rzymianie, którzy wysłali setkę jazdy dla w zmocnienia sił lugijskich (Cassius Dio, LXVII 12,5). Wydarzenia te, lokalizowane przez Kasjusza Diona w Mezji. w rzeczywistości rozegrały się najprawdopodobniej na północ od Pannonii (K. Godłow ski 1994b, s. 68). Sądzi się, że celem poczynań rzymskich było prześledzenie sytuacji z dala od limesu. to zaś wiązało się z planami cesarza Domicjana odnośnie ekspansji militarnej na północ (cesarz toczył wówczas walki z Dakami). Opis Kasjusza Diona świadczy także o ogromnej aktywności Lugiów w rejonie karpackim w końcu I wieku po Chr. Przypuszcza się nawet, że w działania rzymskie wciągnięci mogli być pośrednio ich bliscy sojusznicy - plemiona lugijskie, mieszkające na północ od Karpat (J. Kolendo 1999, s. 227, 229-230).

Wojownicy wandalscy już w fazie B^ przemieszczali się na południowy wschód. Nie można przesądzać, czy migracja ta miała charakter militarny. Z pewnością jednak - jak wskazują cytowane wcześniej przekazy - znaleźli oni okazję do sprawdzenia swojego męstwa w wojnach markomań-skich (166-180 rok po Chr.). Była to okazja do pozyskania ogromnych łupów, ale także kontaktu z rzymskimi sposobami wałki i uzbrojeniem, co znalazło odzwierciedlenie m. in. w zmianie form broni germańskiej.

Z początkiem fazy C_: należy synchronizować najazdy barbarzyńców na tereny imperium rzymskiego. Brała w nich udział nic tylko ludność z pogranicznych obszarów nadreńskich i naddunajskich, ale także plemiona zamieszkujące odległe rejony Europy Środkowej, a nawet Skandynawii (J. Kolendo 1997, s. 15). Wskazuje na to przekaz Zosimosa (Zosimos, Historia nova I, LXVI1-LXVIII) o walkach, jakie cesarz Probus (276-281 rok po Chr.) toczył nad Renem i ewentualnie w Recji. między innymi z Wandalami i Longiones, identyfikowanymi z Lugiami (H. Łowmiański 1963, s. 242; K. Godłowski 1985, s. 150). Pojawienie się tych ludów na zachodnim pograniczu cesarstwa rzymskiego interpretowane jest jako dowód opuszczenia dotychczasowych siedzib przez część ludności kultury przeworskiej w drugiej połowie lub nawet ostatniej ćwierci 111 wieku po Chr. (K. Godłowski 1985, s. 150). Poza tym nie można wykluczyć napływu części ludności kultury przeworskiej na południe, w związku z walkami toczonymi na terenach naddunajskich (w Mezji i Tracji) przez Wandalów sprzymierzonych z Gotami, najeżdżających Pannonię za cesarza Aureliana (270-275 rok po Chr.), czy zajmujących część Dacji, gdzie toczyli walki z Gotami (K. Godłowski 1985, s. 151-152).

Z pewnością powyższe przekazy nie wyczerpują całego spektrum wydarzeń militarnych, w które angażowała się ludność kultury przeworskiej. Wynika to nie tylko z ograniczonej liczby przekazów historycznych, ale także z faktu, że wiele konfliktów wewnątrzbarbarzyńskich, międzyplemiennych, nie musiało znaleźć odzwierciedlenia w źródłach antycznych.