1 1412(1)

nych wypowiedzi, zarówno w odniesieniu do ilości podawanych iry. formacji, jak i sposobu ich wyrażania, czyli - prosto rzecz ujmując ~ ich ogólnikowość;

-    zmiana sposobu mówienia - związana jest z niewerbalnym przekazem informacji, a więc może przejawiać się tonem głosu, intonacją czy natężeniem przekazu werbalnego;

-    zapominanie pytania - stanowi pochodną włączenia się mechanizmu obronnego przed doświadczaniem negatywnych stanów, np. wyparcia;

-    pustka w głowie - to efekt trwałego wyparcia niepożądanych doświadczeń, które usunięte zostały z pola świadomości badanego,, stąd świadoma ich eksploracja jest zablokowana; badany nie tyle nie chce na jakiś temat rozmawiać, co nie potrafi sobie przypomnieć niczego, co dotyczyłoby sytuacji dlań zagrażającej;

-    objawy somatyczne - są odzwierciedleniem przeżywanego przez osobę badaną stresu, który wywołuje podejmowany w rozmowie temat (np. pocenie się, drżenie rąk, płacz);

-    czynny atak - wiąże się z uświadomionym zagrożeniem wynikającym z podjętego tematu, stąd badany świadomie przerzuca problem na ..tu i teraz”, nie podejmując go, ale atakując diagnostę, który np. „niepotrzebnie porusza tematy, które nie mają znaczenia”;

-    świadome kłamstwo - jest efektem uświadomionego poczucia za-j grożenia związanego z treścią rozmowy, stąd badany fałszuje informacje podawane diagnoście;

-    otwarta odmowa - także może stanowić rezultat świadomego od rzucenia treści, które są zagrażające, jednakże badany wybiera strategię szczerego komunikowania diagnoście, że nie chce podjąć określonego tematu w rozmowie, gdyż nie czuje się w tej relacji wystarczająco bezpiecznie lub nie potrafi rozmawiać na dany temat, bo jest on dlań zbyt trudny emocjonalnie.

Podkreślić należy, iż wszystkie te sygnały stanowią dla wrażliwego i uważnego diagnosty istotny materiał diagnostyczny, który może być wykorzystany w ukierunkowaniu dalszej rozmowy, stanowiąc podstawę prawidłowego rozpoznania problemu.

2.2.2.    Źródło oporu

Warto także zdać sobie sprawę, jakie mogą być podstawowe źródła noru przed eksploracją pewnych obszarów treściowych, szczególnie

istotnych dla badanego.

Źródłami wewnętrznymi mogą być:

-lęk - temat wywołuje lęk bądź jego ujawnienie w obecności diagnosty jest lękotwórcze, ale może to być także lęk przed odkryciem w sobie rzeczy nieznanych i nieakceptowanych;

-wslvd - wynika ze społecznego stereotypu, iż o pewnych rzeczach nie mówi się nikomu, bądź stanowiący pochodną obawy przed brakiem akceptacji ze strony diagnosty i wytworzeniem w jego oczach negatywnego obrazu własnej osoby;

-poczucie winy - wynika z konieczności podawania nie zawsze pozytywnych informacji o osobach bliskich emocjonalne badanemu, co może stanowić źródło jego problemów.

Do źródeł zewnętrznych należy postępowanie diagnosty, które może obejmować szeroki katalog wadliwych zachowań, jednakże wśród najważniejszych w pierwszych etapach budowania relacji można wyszczególnić kilka: zbyt szybkie przejście do pytań zagrażających, formalizm traktowania, brak poczucia bezpieczeństwa, wyłapywanie sprzeczności w wypowiedziach badanego, naukowy, specjalistyczny język i wiele innych.

2.2.3.    Techniki radzenia sobie z oporem

Techniki radzenia sobie z oporem powinny stanowić niezbędne wyposażenie i umiejętności w pracy diagnosty. Wśród podstawowych najczęściej wymienia się następujące:

-milczenie - manipulowanie milczeniem stanowi paradoksalną metodę zmniejszania napięcia emocjonalnego osoby badanej, ale nie jest to metoda uniwersalna, gdyż skutkiem zbyt przedłużającego się ze strony diagnosty milczenia może być wzrost tego napięcia;

-zmiana lub przefornndowanie pytania - zmiana lematu lub zwiększenie ogólności pytania, które staje się wówczas mniej zagrażające, ^tzw- -zamrożenie kontaktu";

39