roz2e

Rozdział 2. Źródła prawa cywilnego 29

Nie prowadzi to wprawdzie do powstania nowej normy, ale ogranicza swobodę wykładni przepisu.

2.5. Poglądy doktryny

Poglądy nauki prawa wyrażone w pracach naukowych, komentarzach i glosach nie są źródłem prawa, choć nie zawsze tak było. Przykładowo, w dawnym prawie niemieckim sąd mógł, w sprawie wątpliwej, zasięgnąć opinii uniwersytetu. Takie rozstrzygnięcia uczonych pełniły podobną, choć nie identyczną, rolę co dzisiejsze pytania prawne kierowane do Sądu Najwyższego czy ETS. Okoliczność, że poglądy nauki prawa nie mają rangi norm prawnych nie umniejsza ich znaczenia. Poglądy doktryny mają znaczenie pomocnicze, jeśli chodzi o możliwe rozwiązania pojawiających się w praktyce problemów. Podmiot stosujący prawo może, acz nie musi, posiłkować się nimi przy rozstrzyganiu konkretnych przypadków.

2.6. Zwyczaje

Ze zwyczajem mamy do czynienia, jeżeli łącznie zostaną spełnione dwie przesłanki:

1.    istnieje długotrwała praktyka społeczna, obejmująca określone zachowania i ich skutki (mus, longa consuetudo) oraz

2.    istnieje powszechne przekonanie co do konieczności istnienia takiej praktyki

communis opinio necessitatis).

Obecnie w prawie polskim tak rozumiany zwyczaj nie jest źródłem prawa, choć nie zawsze tak było. Otóż art. 1 nieobowiązującego już dziś Kodeksu handlowego z 1934 r. zaliczał do źródeł prawa także obowiązujące na terenie całego kraju zwyczaje⁷.Tę samą technikę zastosowano w art. 2 przepisów ogólnych prawa cywilnego z 1946 r. przyjmującym równą z mocą ustawy moc zwyczajów powszechnych na terenie całego państwa⁸.

Pozbawienie zwyczajów rangi źródeł prawa nie oznacza, że znikły one zupełnie z naszego porządku prawnego. Przeciwnie, odwołanie do obowiązujących zwyczajów pojawia się w przepisach szczególnych, stanowią one jednak element stanu faktycznego pozwalający na dookreślenie praw i obowiązków stron, względnie wykładnię ich oświadczeń woli. Przykładowo, zgodnie z art. 65 KC oświadczenie woli należy tłumaczyć tak, jak wymagają tego, ze względu na okoliczności zasady współżycia

' Por. J. Okolski, D. Wajda, Zagadnienia ogólne, (w:) J. Okolski (red.), Prawo handlowe, Warszawa

2008 r., s. 36.

⁸ S. Szer, Prawo..., s. 81.