rzezba powierzchni4

W północnej Polsce, oprócz form akumulacji i erozji lodowcowej i rzecz-nolodowcowej, występują również: formy erozji i akumulacji rzecznej, formy eoliczne, formy organogenicznc, formy abrazji i akumulacji morskiej. Formami erozji rzecznej są na przykład doliny przełomowe i dolinki wciosowe, formami akumulacji rzecznej - delty, formami eolicznymi - wydmy, formami organo-genicznymi (pochodzenia organicznego) - równiny akumulacji torfowiskowej, formami abrazji morskiej - klify (ryc. 4.6), formami akumulacji morskiej

4. Rzeźba powierzchni

Ryc. 4.6. Klif na wyspie Wolin

-mierzeje.

Dla środkowej i południowej części Polski, oprócz obszarów, na których występują utwory starsze od czwartorzędowych, typowa jest rzeźba staroglacjalna (ryc. 4.7). Obserwujemy tu takie same formy terenu, jak w północnej Polsce: moreny czołowe i denne, pradoliny itp. Są one jednak słabiej zarysowane w krajobrazie. Przeważają równiny z rzadko występującymi wzgórzami, rozcięte przez płytkie, lecz szerokie doliny, a także płaskie i rozległe kotliny. Na ukształtowanie się tego typu rzeźby wpłynął klimat subpolar-ny, panujący tu w okresie zlodowacenia Wisły. W klimacie tym. w czasie krótkiego „lata” grunt odmarzał tylko na powierzchni, głębiej pozostawała wieloletnia zmarzlina. Po zmarzniętym podłożu spełzał rozmarznięty grunt. W rezultacie dawne wysoczyzny polodowco-wc i moreny czołowe uległy obniżeniu, przy równoczesnym zasypaniu dawnych rynien i za-torfionych niecek jeziornych materiałem ze stoków i zboczy dolin. Również pierwotnie głębokie doliny rzeczne wypełniły się materiałem niesionym przez wody płynące.

W sfałdowanych tach dominuje rzez^-Tatiy, zbudowane z g ni i dolomitów. rr._ (alpejską). Cechu wyniosłe szczyt}’ (rur liny (U-kształtne i. . stożki piargowe. V. bardziej łagodne z. ne na wietrzenie sk młodzonych górę z rach Świętokrzyskie: inne. Spotykam} ru (np. Równia pod Śr. denudacyjne. W g -nymi formami su _ wapiennych wystez lyc. 4.9). Ciekaw e : wyżyn i przedgórza :

Krajobraz po ustąpieniu lądolodu

Krajobraz przekształcony w wyniku procesów peryglacjalnych

zdegradowane wzgórza morenowe

wS™    ^{dolina w}yP^etni°na materiałem    zagłębienia bezodpływowe

mLonrain zboczowo-rzecznym i organicznym wypełnione materiałem morenowa    zboczowym

Ryc. 4.7. Schemat tworzenia się rzeźby staroglacjalnej (wg R. Galona)

Na znacznych obszarach południowej Polski, w pasie wyżyn i gór, występują utwory starsze od czwartorzędu. W zależności od okresu ukształtowania się poszczególnych obszarów i budujących je skał powstały tu różne formy rzeźby terenu.

Ryc. 4.9. Formy skim Parku Narodc

Pasowy układ pc,

Ukształtowani ści wzrastają z r i niżej wzniesier. kowana przesz! • rza obszarów p odległym czasie. SrodkowopoK-... nie gruntu po mc żyn i gór stanów: