strony" 23

3. Rzeźba powierzchni

fis

Z zakamarków pamięci

nl/lnno położenie

r< u my wypukłe, liiimy wklęsłe

mlkrorzeźba,

makrorzeźba

Im my naturalne, łoimy s/tuczne

i/ożba młodo-glar.|alna w Pol ■.ki Północnej

1.    Podaj charakterystyczne cechy ukształtowania powierzchni Polski.

2.    Na jakie główne regiony geograficzne dzieli się nasz kraj?

3.    Wymień formy krasu powierzchniowego i podziemnego.

4.    Podaj nazwy form rzeźby w Polsce ukształtowanych w wyniku zlodowacenia.

5.    Jak powstały klify, mierzeje, stalaktyty, leje krasowe, stożki piargowe, żleby?

Polska to kraj zdecydowanie nizinny. Obszary położone poniżej 200 m n.p.m. zajmują aż 75,1% powierzchni naszego państwa, z kolei wyniosłości ponad 500 m n.p.m. - zaledwie 3,1% powierzchni (w tym obszary o wysokościach większych niż 1000 m n.p.m. stanowią tylko 0,2% całości terytorium kraju). Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 173 m. Powierzchnia Polski obniża się od południa ku północnemu zachodowi, o czym świadczy między innymi kierunek spływu wód głównych rzek.

Zróżnicowanie rzeźby terenu

Całokształt wszelkich nierówności powierzchni ziemi nazywamy rzeźbą terenu. Jest ona w Polsce bardzo zróżnicowana, obejmuje wiele form, występujących pojedynczo lub w zespołach o różnym zasięgu terytorialnym. Dzieli się je zazwyczaj na dwie grupy: formy wypukłe i formy wklęsłe. Ze względu na wielkość wyróżnia się mikrorzeźbę, do której należą mniejsze formy, na przykład rowki krasowe, terasy na stokach, doły po eksploatacji powierzchniowej. Ukształtowały się one między innymi pod wpływem akumulacji wodnej lub eolicznej (wiatrowej), erozji wodnej, czynników biogenicznych i antropogenicznych. Ma-krorzeźbę reprezentują formy terenu znacznej wielkości, dające się przedstawić na mapach topograficznych.

Przyjmując za podstawę pochodzenie form, wyróżnia się:

-    formy naturalne, powstałe w wyniku procesów fizycznych i biologicznych zachodzących bez ingerencji człowieka;

-    formy sztuczne (antropogeniczne), powstałe pod wpływem gospodarczej działalności człowieka.

Rzeźba powierzchni Polski wykazuje ścisły związek z budową i przeszłością geologiczną naszego kraju.

Północną część Polski, objętą zasięgiem ostatniego zlodowacenia Wisły (zakończonego na tym obszarze około 13 000-10 000 lat temu), reprezentuje rzeźba inlocloglacjalna, ukształtowana w wyniku oslalniego zlodowacenia (ryc. 3.1, str. 23).

I oimy erozji i akumulacji rzecznej i rzecznolodowcowej Formy eoliczne

| Wj - wydmy Formy organogeniczne FPj - równiny torfowe Formy jeziorne -jeziora

Formy abrazji morskiej -•*« - klify

Formy akumulacji morskiej

| - mierzeje

; | pradoliny |    |    stożki napływowe

i ormy erozji rzecznolodowcowej | rynny polodowcowe

i ormy akumulacji lodowcowej l i/ecznolodowcowej

|    |    wysoczyzna morenowa plaska

|    |    wysoczyzna morenowa falista

| pagórki morenowe m wały moren czołowych I o | drumliny |    |    równiny sandrowe

|.    |    wytopiska

| z-' | kemy

11 V« 3.1. Formy rzeźby młodoglacjalnej

I )ominują tu wysoczyzny moreny dennej płaskiej lub falistej - zbudowane na ogol z glin (głębiej) i piasków gliniastych (n.i powierzchni), osadzonych wskutek ybkiego wytapiania się lądolodu. Kulminacje (najwyższtj jest Wieżyca - 329 m n p.m.) utworzone zostały przez moreny czołowe spiętrzone (utworzone w czasie ekspansji lądolodu) (ryc. 3.2) lub akumulacyjne (utworzone w czasie jego stagnacji) zbudowane z glin, głazów, żwirów, piasków i innych materiałów skalnych pomieszanych ze sobą

Uyt. i.ź. Moreny czołowe n.i Pojezierzu Kaszubskim Widok n.i Wie/y< ę