SCX 3200 140511162604

sposob naturalny nie krócej niż 7 lat. Wybór gatunku drewna w odniesieniu do konkretnych piszczałek przebiega między innymi pod kątem możliwości wykonania ścianek piszczałki o zadanej grubości — jest to szczególnie istotne przy konstrukcji piszczałek niewielkich. Z gatunków podstawowych należy wymienić dąb, sosnę i świerk. W ostatnich latach w budownictwie organowym stosuje się również powszechnie egzotyczne gatunki drewna. Drewno pochodzące z drzew owocowych znajduje zastosowanie przy konstrukcji piszczałek o mniejszych wymiarach.

Metalowe piszczałki wykonuje się z różnych pod względem proporcjonalnej zawartości składników stopów cyny z ołowiem. Wysokoprocentowa cyna znajduje zastosowanie rzadko, używa się jej najczęściej do wykonania piszczałek stojących w prospekcie, jako materiału posiadającego odpowiednią wytrzymałość mechaniczną oraz posiadającego po wypolerowaniu walory ozdobne. Stosowanie cyny prawie czystej jest jednak dość kosztowne i można ze stosowania jej w tej postaci przy budowie organów zrezygnować. Niezastąpione są natomiast wszelkie stopy cyny z ołowiem o różnej zawartości obu składników.

Według katalogu zachodnioniemicokiej firmy Laukhuff, używane w firmie stopy cyny z ołowiem służące jako materiał do budowy piszczałek metalowych zawierają kolejno 15, 25, 30, 40, 42, 52, 60, 70 i 75 procent cyny. Na specjalne żądanie firma wykonuje też piszczałki z metalu o wyższej zawartości cyny.

W holenderskim budownictwie organowym piszczałki metalowe produkowane są w większości przypadków z ołowiu. Do ołowiu dodawane są domieszki utwardzające (antymon), ścianki piszczałek są wykonywane w ten sposób, że na górze grubość ich jest mniejsza niż na dole — zapobiega to „osiadaniu¹⁴ piszczałek. Stopy piszczałek wzmacniane są przez wlutowanie twardych warstw usztywniających z miedzi.

Piszczałki ołowiane należy uznać od strony muzycznej za elementy pełnowartościowe, podobnie jak piszczałki wykonane z niskoprocentowych (do 40%) stopów cyny z ołowiem. Podobne piszczałki znajdują się w organach wielu wybitnych mistrzów.

Za postępowanie zupełnie niedopuszczalne trzeba uznać natomiast zastępowanie w trakcie „remontów¹¹ dokonywanych przez nieodpowiedzialnych organmistrzów piszczałek wykona-nycii ze stopow cynowo-ołowianych piszczałkami z blachy cynkowej. Cynk jest materiałem tanim, charakteryzuje się sztywnością i tym samym odpornością na zniekształcenia, piszczałki cynkowe łatwiej jest również lutować, niż piszczałki ze stopów cynkowych. Organy wyposażone w piszczałki z cynku ustępują jednak pod względem brzmienia organom z piszczałkami cynowo-ołowianymi. Cynk jest materiałem wybitnie zastępczym i jego zastosowanie w organach może mieć miejsce jedynie w przypadkach szczególnych. Jeżeli przy planowaniu organów obawiamy się nadmiernego wzrostu kosztów lepiej zdecydować się na ogólne zastosowanie stopów o niższej zawartości cyny, niż dopuścić do użycia piszczałek z cynku.

Piszczałki wargowe są zróżnicowane także pod względem kształtu. Poza cylindrycznymi (metal) lub o przekroju prostokątnym (drewno) spotyka się również często piszczałki o stożkowym (zwężany do góry) lub lejkowym (rozszerzany do góry) kształcie korpusu. Występują również piszczałki o kształtach bardziej skomplikowanych, będących kombinacją fragmentów cylindrycznych, stożkowych i lejkowych. Rysunek 11 pokazuje kilka metalowych piszczałek o niecylindrycznym kształcie korpusu, należących do różnych głosów.

Wśród piszczałek drewnianych spotyka się również piszczałki stożkowe i lejkowe, chociaż rzadziej, niż to ma miejsce wśród piszczałek metalowych. Przyczyna tego stanu rzeczy leży w trudnej technologii wykonania piszczałek drewnianych o ściankach nierównoległych.

Piszczałki wargowe stroi się przy pomocy przewidzianych do tego urządzeń umieszczanych w pobliżu górnego końca piszczałki. Rysunek 12 pokazuje niektóre z tych urządzeń stosowanych w piszczałkach drewnianych, rysunek 13 — piszczałkach metalowych. Zmiany stroju piszczałek wargowych należy przeprowadzać możliwie rzadko i w przypadkach rzeczywiście koniecznych.

Nie wolno stroić piszczałek przez ich rozrywanie, odłamy-wanie z nich kawałków lub zgniatanie — tego typu barbarzyńskie postępowanie można, niestety, dość często zaobserwować w praktyce codziennej.

Najlepszy sposób strojenia piszczałek metalowych polega na obcięciu ich do długości zbliżonej do idealnej oraz przez zagięcie

37