SCX 3200 140511174908

brzegów do wewnątrz przy pomocy przewidzianego do tego celu przyrządu. Ten sposób strojenia, niegdyś stosowany powszechnie, zapewnia największą trwałość stroju, jest jednak dość pracochłonny i wymaga cierpliwości od strojącego.

Nie należy dążyć do przestrajania organów zbudowanych dawniej w przypadku, kiedy strój ich jest różny od stroju współczesnego. Przestrajanie piszczałek ma bowiem wpływ nie tylko na wysokość dźwięku, lecz także na jego barwę w sposób znaczny. Dotyczy to zarówno piszczałek wargowych, jak językowych. Poza tym przestrajanie jest związane zawsze z nieodwracalnymi zabiegami niszczącymi.

Za ogólną zasadę należy przyjąć, że im mniejszych wymiarów są w piszczałce urządzenia służące do jej strojenia, tym są lepsze. Nie są dobre zwijane stroiki, odrywane od korpusu w trakcie strojenia — w przypadku zbyt daleko idącego oderwania konieczne jest bowiem ponowne lutowanie stroika. Pokazane na rysunkach 12 i 13 stroiki pozwalają na nieniszczące i wygodne strojenie piszczałek.

Piszczałki kryte stroi się poprzez przesuwanie w górę i w dół szpuntów w piszczałkach drewnianych (rys. 12) albo nakrywek w piszczałkach metalowych (patrz rys. 9).

b) Piszczałki językowe — części składowe piszczałki językowej przedstawione są na rysunku 14. W piszczałce językowej dźwięk powstaje poprzez wprawienie w drgania metalowego języka (stąd nazwa piszczałki) połączonego z tzw. gardziołkiem. W zależności od tego, czy język jest szerszy niż otwór w gar-dziołku, czy też jest od niego nieznacznie węższy, następuje zakrywanie otworu przez język lub też język przez otwór może swobodnie przechodzić. W pierwszym przypadku mamy do czynienia z tzw. językiem kryjącym, w drugim przypadku z językiem tzw. przelatującym. Język i gardziołko umieszczone są w główce. Język zostaje wprawiony w drgania przez powietrze wpadające do podstawy piszczałki przez wlot.

Języki wykonywane są z materiałów sprężystych — do ich konstrukcji używa się wyselekcjonowanych gatunków fosforo-brązu lub mosiądzu. Stanowią one elementy delikatne i pod żadnym pozorem nie należy dotykać ich palcami (możliwość korozji!) ani wyginać. Uszkodzenia wynikłe z tego powodu mogą być nieodwracalne.

Częstość, z jaką zachodzić mogą drgania języka zależna jest od jego wymiarów oraz od jego właściwości sprężystych. Język spełnia analogiczną rolę do tej, jaką odgrywa w piszczałce wargowej wstęga powietrza poruszająca się po górnej wardze. W odróżnieniu jednak od sytuacji zachodzącej w przypadku wstęgi powietrza, częstość drgań języka jest silnie zdeterminowana przez jego właściwości mechaniczne. Zmianę częstości drgań można wywołać jedynie poprzez zmianę długości języka. Dokonuje się tego w drodze operowania po języku drutem do strojenia. Przez przesunięcie drutu w górę uzyskujemy wydłużenie języka, czyli obniżenie dźwięku, przez przesunięcie w dół — skrócenie języka czyli podwyższenie dźwięku.

Rysunek 14 przedstawia przekrój piszczałki językowej. Oznaczenia — a) korpus piszczałki (na rysunku tylko jego dolna część), b) stopa, c) główka, d) gardziołko, e) język, f) drut do strojenia, g) zatyczka mocująca język, h) wlot.

Rysunek 15 przedstawia nieco inną, zwaną francuską, formę piszczałki językowej. W piszczałkach językowych typu francuskiego główka o specyficznym kształcie schowana jest wewnątrz stopy, niekiedy korpus zaopatrzony jest również w pierścień

a

J

Rys. 14 Piszczałka językowa

41