SDC13259

15

3. Strukturalizm w językoznawstwie

Przełom XIX i XX w. charakteryzuje się w naszej nauce większą ilością szkół a jednocześnie bardziej równomiernym rozwojem wielu ważnych dyscyplin, jak np. fonetyki eksperymentalnej, leksykologii, dialektologii i innych. Na szersze ich omówienie nic pozwala cel i zakres niniejszej książki. Zainteresowany Czytelnik zresztą łatwo dotrze do odpowiednich wydawnictw poświęconych historii lingwistyki'. Tutaj ograniczymy się do zarejestrowania drugiego podstawowego okresu w rozwoju naszej nauki, mianowicie doby językoznawstwa strukturalnego. Za inicjatora tego kierunku należy uznać polskiego uczonego J. Baudouina de Couite-nay, który w rozprawie wydanej w roku 1894 Próba teorii altemacyj fonetycznych'⁰ oddzieli), biorąc pod uwagę stronę dźwiękową języka, antropofonikę, która miała się zajmować wszelkimi dźwiękami mowy ludzkiej, od psychofonetyki, nastawionej na znaczenie i jego rozumienie. Za punkt zwrotny przyjmuje się jednak umownie rok 1916, kiedy to ukazała się książka F. de Saussure’a Kurs językoznawstwa ogólnego". Rzecz ta, wydana już po śmierci wielkiego językoznawcy szwajcarskiego przez jego uczniów, oddziałała w największej mierze na współczesne pojmowanie języka. Tak się złożyło, że moment jej publikacji wypada dokładnie sto lat po wystąpieniu Boppa i około pięćdziesięciu - Schleichera.

Jakie są zasadnicze cechy strukturalizmu językoznawczego? Opierając się na poglądach jego twórcy F. de Saussure’a można je zebrać w kilku punktach: 1) w języku, podobnie jak we wszystkich systemach znaków, ważne jest tylko to, co funkcjonalne, tzn. służy przekazywaniu informacji, 2) należy odróżnić warstwę mówienia (parole) od warstwy języka (langue), 3) znaki językowe nie tworzą przypadkowego zbioru, ale system elementów powiązanych wewnętrznie między sobą i wzajemnie uwarunkowanych, 4) system funkcjonuje na płaszczyźnie synchronicznej, stąd językoznawstwo opisowe jest ważniejsze od historycznego.

Poglądy de Saussure’a początkowo przyjęte dość powściągliwie doczekały się w latach trzydziestych naszego wieku zastosowania w praskiej szkole fonologicz-nej (Trubecki, Jakobson). Następne dziesięciolecia to okres wielkiego triumfu metodologii strukturalnej. Na szczególniejszą uwagę zasługują tu językoznawcy dufiscy rozwijający tzw. glossematykę (Hjclmslcv) i paryscy (Martinet) — tzw. językoznawstwo funkcjonalne. Również w Ameryce mimo niesaussurowskiego punktu wyjścia (Sapir, Bloomfteld) strukturalizm stał się podstawową doktryną lingwistyczną, wzmocnioną jeszcze włączeniem się R. Jakobsona w nurt tamtejszego życia naukowego. Warto uzupełnić, że w latach sześćdziesiątych strukturalizm opanował także najważniejsze ośrodki językoznawcze w ZSRR.

Językoznawstwo strukturalne przyjęło niemal powszechnie przypomniane powyżej najważniejsze założenia teoretyczne de Saussurc’a. W przeciwieństwie

• Por. wyżej, przypis 1.

¹⁰ J. Baudouin de Courtcnay, Próba teorii altemacyj fonetycznych. Rozprawy Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności w Krakowie, t. XX, Kraków 1894. s. 219-364.

¹¹F. dc Saussurc, Cours de Unguistiąue generale, Gcncvc 1916.