Sapir 3

JĘZYK 51

życia widział tylko jednego słonia, mówi mimo to bez żadnego wahania słoniach lub milionie słoni czy też o stadzie słoni albo o słoniach kro-r arami czy trójkami lub wTeszcie o pokoleniach słoni, to jest oczywiste, . ma moc wyodrębniania w doświadczeniu teoretycznie izolowanych ele-i tworzenia z aktualnego świata owego potencjalnego świata, który po-istotom ludzkim wychodzić poza to, co bezpośrednio dane w indywidual-świadczeniu ludzkim, i osiągać powszechne porozumienie. To powszechne lenie konstytuuje kulturę, której nie można określić za pomocą opisu bar-rzucających się w oczy wzorów zachowania społecznego, dostępnych ob-Język ma wartość heurystyczną nie tylko w sensie, jaki sugeruje powyż-przy kład, lecz w sensie znacznie ogólniejszym: formy języka wyznaczają nam me sposoby obserwacji i interpretacji. Znaczy to oczywiście, że w miarę wzro-' iszego naukowego doświadczenia musimy uczyć się przezwyciężać implika-ezyka. „Trawa faluje na wietrze'’ należy^-, ze względu na swoją formę lingwi-ą, do tej samej relacyjnej klasy doświadczeń co „Człowiek pracuje na roli”. Tymczasowe rozwiązanie problemu wyrażania doświadczenia, którego doty-to zdanie, sugestia języka jest pożyteczna, odwołuje się bowiem do pewnych roli relacji pojęciowej, takich jak czynność i miejsce. Jeżeli odczuwamy to jie jako poetyckie lub metaforyczne, to głównie dlatego, że inne, bardziej zło-zmc ty py doświadczenia z odpowiadającymi im symbolizmami odniesienia po-r- ziają nam zreinterpretować sytuację i powiedzieć, na przykład, „Wiatr faluje rz 'ą“ lub „Wiatr sprawia, że trawa faluje”. Rzecz w tym, że stosując najsubtel-ize nawet sposoby interpretacji, w istocie nie wychodzimy nigdy poza projek-: z ; przenoszenie relacji, sugerowane przez formy naszej mowy. Także mówiąc: .Tarcie powoduje taki a taki efekt”, wypowiadamy coś zbliżonego do „Trawa faluje na wietrze”. Język pomaga nam i zarazem przeszkadza w naszych zmaga-■ ach poznawczych z doświadczeniem, a szczegóły' tych procesów pomocy utrudniania zawarte są w pokładach subtelnych znaczeń różnych kultur.

Dalszą psychologiczną właściwością języka jest to, że o ile wolno go trak-• r wać jako system symboliczny, który zdaje sprawę z bezpośredniego doświadczenia, odnosi się doń czy też jest jego substytutem, o tyle w swoim faktycznym runkcjonowaniu nie jest on ani niezależny, ani równoległy wobec bezpośredniego doświadczenia, lecz całkowicie je przenika. Świadczy' o tym powszechne — zwłaszcza wśród ludzi prymitywnych — odczucie identyczności lub bliskiej od-powiedniości słowa i rzeczy', będące źródłem magii zaklęć. Także i na naszym poziomie nie jest łatwo dokonać całkowitego oddzielenia obiektywnej rzeczywistości od symboli językowych, które się do niej odnoszą: rzeczy, właściwości i zdarzenia utożsamiamy na ogół z ich nazwami. Dla normalnego człowieka wszelkie doświadczenie, rzeczywiste i potencjalne, przesycone jest werbali-zmem. Tym właśnie tłumaczy się fakt, iż, na przykład, tak wielu miłośników natury nie ma uczucia prawdziwego z nią kontaktu, dopóki nie przyswoi sobie